Jesienne Podlasie 2022

Białowieża

Spacerując po Białowieży, spróbuję przybliżyć tę miejscowość. Jest ona dużą wsią, położoną w powiecie hajnowskim na rozległej polanie Puszczy Białowieskiej, nad Narewką, na Równinie Bielskiej. Jest siedzibą gminy Białowieża oraz Białowieskiego Parku Narodowego, obejmującego 17% polskiej części Puszczy Białowieskiej. W Białowieży znajdują się także: Białowieska Stacja Geobotaniczna Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk oraz Europejskie Centrum Lasów Naturalnych Instytutu Badawczego Leśnictwa. Białowieża była dawniej ważnym punktem na trasie przy trakcie handlowym z Grodna do Brześcia Litewskiego. Od 2005 roku w Grudkach, oddalonych od miejscowości o 4 km, znajduje się polsko-białoruskie przejście graniczne dla ruchu pieszego i rowerowego. Miejscowość zawdzięcza swoją popularność Puszczy Białowieskiej i Białowieskiemu Parkowi Narodowemu, który wraz z częścią Puszczy Białowieskiej na terytorium Białorusi, został wpisany w 1979 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Stanowi ona bazę wypadową do Parku i atrakcji turystycznych znajdujących się w zagospodarowanej części Puszczy. Ma rozbudowaną bazę turystyczną. We wsi znajdują się cztery hotele, kilka zajazdów i pensjonatów, a mieszkańcy prowadzą kilkadziesiąt kwater agroturystycznych.

Najstarsze ślady obecności ludzkiej w okolicach dzisiejszej Białowieży pochodzą z neolitu, sprzed około 5 tysięcy lat, zaś pierwsza osada o nazwie Białowieża znajdowała się ok. 5,5 km na północny zachód od obecnej miejscowości, w miejscu, w którym obecnie znajduje się uroczysko Stara Białowieża. W XIII wieku okolice Białowieży były terenem przygranicznym księstwa mazowieckiego, księstwa wołyńskiego, księstwa litewskiego i plemion jaćwieskich. W tym okresie najazdy tatarskie, krzyżackie i później litewskie spowodowały wyludnienie Puszczy Białowieskiej. Od XIV wieku istniał tu stały dwór myśliwski książąt litewskich. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Białowieża jako wieś królewska ekonomii brzeskiej położona była w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego. Pierwsze pisemne wzmianki o osadnictwie w Białowieży odnoszą się do roku 1639, gdy istniał tu już folwark i dwór królewski Władysława IV Wazy (1595-1648). Następny dwór powstał w czasach panowania Augusta III Sasa (1696-1763). W latach 1795-1915 miejscowość znajdowała się pod zaborem rosyjskim (bezpośrednio w Imperium Rosyjskim). Okolice Białowieży były objęte powstaniami narodowymi. W okresie powstania listopadowego w roku 1831 cała straż leśna przyłączyła się do powstania. W czasie powstania styczniowego w 1863 roku walki z wojskami rosyjskimi prowadziły powstańcze oddziały Romana Rogińskiego (1840-1915), Onufrego Duchińskiego (1805-?) i Walerego Wróblewskiego (1836-1908). W 1897 roku miejscowość uzyskała połączenie kolejowe z Hajnówką. Od sierpnia 1915 roku do końca 1918 roku teren Białowieży znajdował się pod okupacją niemiecką. Po zakończeniu I wojny światowej, na przełomie 1918 i 1919 roku, Białowieża przez dwa miesiące znajdowała się z woli Niemiec pod administracją litewską, która jednak była podporządkowana wojskom niemieckim. W dniu 27 lutego 1919 roku do Białowieży wkroczył polski oddział konny dowodzony przez majora Jerzego Dąbrowskiego (1889-1940), a w marcu przybyły tu polskie władze cywilne. W dniach 22-30 lipca 1919 roku władze polskie prowadziły w Białowieży negocjacje z delegacją bolszewicką, na czele której stał Julian Marchlewski (1866-1925). Latem 1920 roku w pobliżu miały miejsce dwie niewielkie potyczki wojsk polskich z oddziałami wojsk sowieckich. Po zajęciu Białowieży przez niemiecką 3 Dywizję Pancerną we wrześniu 1939 roku przekazano Białowieżę Rosjanom, którzy okupowali ją w latach 1939-1941. Wysiedlili wówczas wiele osób na Syberię. Po ataku Niemiec na Związek Radziecki Białowieżę okupowali Niemcy, którzy również dokonali wielu zbrodni na ludności cywilnej. W latach 1941-1944 Białowieża i jej okolice były terenem działań partyzantki polskiej i sowieckiej. 

Kościół p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Białowieży to rzymskokatolicka świątynia parafialna należąca do dekanatu Białystok-Dojlidy archidiecezji białostockiej. Początkowo planowano budowę kościoła w stylu neogotyckim, powstała nawet jego wizualizacja. Projekt był kontestowany, a prezes komitetu budowy kościoła ks. Józef Dogwiłło zwrócił uwagę, że świątynia powinna nawiązywać do nazwy osady. Dzięki Zygmuntowi Glogerowi (1845-1910) i Henrykowi Sienkiewiczowi (1846-1916), pod koniec XIX stulecia rozpowszechniło się przekonanie, że nazwa Białowieża powstała od "białej wieży", czyli średniowiecznego zamku prawdopodobnie książąt litewskich. W konsekwencji uznano, że biała wieża górująca nad osadą, stanowiłaby symbol przynależności tych obszarów do ziem polskich. Budowa obecnej świątyni w stylu neorenesansu polskiego została rozpoczęta w 1927 roku według projektu warszawskiego architekta Borysa von Zinserlinga (1890-1961). Kościół został wymurowany w 1931 roku, jednakże kryzys gospodarczy opóźnił prace wykończeniowe. Nieukończona jeszcze budowla została konsekrowana w 1934 roku przez arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego (1876-1955), metropolitę wileńskiego. Na dalsze prace budowlane zabrakło funduszy, m.in. dlatego, że po zakończeniu II wojny światowej większa część parafii znalazła się w granicach ZSRR. Dopiero w latach 70. XX wieku zostały wznowione prace wykończeniowe i remontowe, zamontowano ołtarze i konfesjonały wykonane z pni i konarów drzew. W 2007 roku zostały zamontowane organy o 17 głosach. Większość obrazów zostało namalowanych przez Łucję Bałzukiewicz (1887-1976).

Wnętrze kapliczki przy ulicy Stoczek w Białowieży, upamiętniającej powrót prawosławnych mieszkańców z tzw. "bieżeństwa" po I wojnie światowej.

Cerkiew p.w. św. Mikołaja w Białowieży to świątynia parafialna, należąca do dekanatu Hajnówka diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Świątynię wzniesiono w latach 1894-1897. Jej fundatorem był car Aleksander III Romanow (1845-1894). Wzniesiono ją w miejscu drewnianej cerkwi z I połowy XIX wieku, którą przeniesiono do wsi Trześcianka, gdzie funkcjonuje do dziś jako kaplica cmentarna p.w. Ofiarowania Przenajświętszej Bogurodzicy. W 1895 roku dokonano konsekracji nowo wzniesionej cerkwi, która uchodziła za najpiękniejszą w całej guberni grodzieńskiej. Budowla została wzniesiona z czerwonej cegły, którą na miejscu wyrabiał Niemiec sprowadzony z Górnego Śląska - Juliusz Karol Miller. Do postawienia fundamentów użyto ciosanych kamieni z Puszczy Białowieskiej. Bryłę świątyni zwieńczyły dwie kopuły. Z Petersburga sprowadzono ikonostas z chińskiej porcelany (jedyny tego typu zabytek w Polsce). Prace wykończeniowe zrealizowano w 1897 roku, tuż przed wizytą w Białowieży następcy Aleksandra III, cara Mikołaja II (1868-1918). W sierpniu 1915 roku prawosławną ludność Białowieży zmuszono do przesiedlenia w głąb Rosji (tzw. "bieżeństwo"). Równocześnie wywieziono większość wyposażenia cerkiewnego. Podczas I wojny światowej spalił się jedynie dom psalmisty, sama cerkiew ocalała. W okresie dwudziestolecia międzywojennego wyremontowano świątynię. We wrześniu 1939 roku świątynia została w dużym stopniu uszkodzona przez niemieckie bombardowanie. Prace remontowe podjęto w czerwcu 1943 roku. Nowe wyświęcenie świątyni miało miejsce 17 października 1943 roku. Wzięli w nim udział również miejscowi przedstawiciele władz niemieckich. W pierwszych latach po wojnie zostały namalowane obrazy wewnątrz kopuły i u jej podstawy. Cementowo-kamiennym murkiem odgrodzono plac cerkiewny od ulicy. W 1974 roku zakupiono nowy dzwon. W latach 80. XX wieku odnowiono wnętrze świątyni. Kolejne wielkie prace remontowe miały miejsce w latach 90. XX wieku. W drugiej dekadzie XXI wieku, dzięki pozyskanym zagranicznym środkom finansowym przeprowadzono dalsze prace remontowe cerkwi. W 2017 roku przeprowadzono generalny remont. Po zakończeniu remontu, cerkiew została w 2019 roku poświęcona przez biskupa hajnowskiego Pawła (Pawła Tokajuka). W 2016 roku cerkiew odwiedził prawosławny patriarcha Antiochii Jan X (Juhanna Jazidżi), natomiast w 2018 roku - metropolita całej Ameryki i Kanady Tichon (Marc Mollard).

Wejście do Parku Pałacowego w Białowieży. W 1889 roku na miejscu dworu polskich królów car Aleksander III Romanow (1845-1894) polecił rozpoczęcie budowy pałacu. Budowa została ukończona w 1894 roku. Była to letnio-jesienna rezydencja cara Rosji zbudowana z myślą o polowaniach w Puszczy Białowieskiej. Pod koniec XIX wieku wokół pałacu na obszarze 49 ha założono istniejący do dziś park Pałacowy w typie parku angielskiego. Pałac spłonął wskutek działań wojennych w 1944 roku, a w 1958 roku zdecydowano o jego rozbiórce. Obecnie na jego miejscu stoi nowy budynek, w którym znajduje się dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego, Muzeum Przyrodniczo-Leśne im. prof. Jana Miklaszewskiego, restauracja i hotel.

W Parku Pałacowym. Został on założony po 1895 roku jako integralna część prywatnej rezydencji myśliwskiej carów Rosji. Został zaprojektowany przez Waleriana Kronenberga (1859-1934), jednego z najwybitniejszych i modnych wówczas projektantów założeń ogrodowo-parkowych z przełomu wieków. Jego dziełem jest też ponad 300 większych i mniejszych parków na terenie Polski, Litwy, Rosji oraz na Krymie. Park Pałacowy zaprojektowany został w stylu angielskim, nazywanym też krajobrazowym, który rozwinął się w XVIII wieku w Anglii. Ideą tego stylu było budzenie uczuć w oparciu o kontemplację życia na łonie "naturalnej" przyrody. Jednakże, parki zakładane w ten sposób nie były ogrodzonym fragmentem naturalnej przyrody, lecz pracowitym odwzorowaniem jej idealnej - zdaniem projektanta - formy. Do głównych założeń parków krajobrazowych należało unikanie wyraźnego wyznaczania granic: ogrodzenia zastępowano parkanem lub fosą. Nie stosowano form geometrycznych, lecz wyłącznie naturalne, np. nie modelowano koron drzew czy kształtu krzewów. Rośliny umieszczano w grupach, tzw. klombach (np. jedno wysokie drzewo w otoczeniu kilku niższych), bądź samotnie. Wyraz artystyczny uzyskiwano dobierając różne odcienie zieleni lub sadząc drzewa o różnych pokrojach, np. o formie piramidalnej, parasolowatej czy zwisłej. Parkowe aleje i ścieżki wytyczano po liniach krzywych, nie utwardzano ich, a miejsca, w których krzyżowały się obsadzano zielenią.

Dawny dworek gubernatora grodzieńskiego w Parku Pałacowym. Przebywali tu dawniej najróżniejsi urzędnicy i osoby odpowiedzialne za kierowanie państwem. Do najbardziej znanych gości, którzy odwiedzili dworek, należą generał-gubernator Fiodor Jakowlewicz Mirkowicz (1789-1866) i sam Aleksander II (1818-1881). Stojąca na niewielkim pagórku konstrukcja, zbudowana w 1845 roku, może pochwalić się pięknym rosyjsko-szwajcarskim stylem architektonicznym. Dokładnie w tym miejscu stał wcześniej dwór króla Augusta III Sasa (1696-1763). Dworek gubernatora grodzieńskiego doczekał się w późniejszych latach modernizacji, podczas której dobudowano jedno skrzydło oraz piętro. Zmieniła się również fasada konstrukcji. Dodano elementy ozdobne, rzeźbienia i ciekawe dodatki. Dworek, po uzyskaniu nowego oblicza, przyjmował najznamienitszych gości, którzy odwiedzali Puszczę w celach wypoczynkowych oraz łowieckich. W trakcie I wojny światowej znajdował się tu punkt medyczny, a potem kasyno oficerskie. W latach 70. XX wieku budynek służył jako popularna restauracja, a następnie mieściło się w nim przedszkole. Obecnie jest siedzibą Ośrodka Edukacji Przyrodniczej Białowieskiego Parku Narodowego.

Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego dokumentuje cenny przyrodniczo i kulturowo obszar Podlasia - Puszczę Białowieską. W salach wystawowych prezentowana jest przyroda i historia Białowieskiego Parku Narodowego i Puszczy Białowieskiej oraz wielowiekowa działalność człowieka na tym terenie. Zgodnie z najnowszymi trendami, treści prezentowane są blokami problemowymi, eksponowanymi w formie dioram. Organizowane są też wystawy czasowe oraz galerie malarskie i fotograficzne. Muzeum nosi imię polskiego leśnika, rektora SGGW, działacza PPS - prof. Jana Miklaszewskiego (1874-1944). Na ekspozycji stałej prezentowane są najbardziej charakterystyczne dla Puszczy Białowieskiej zbiorowiska leśne (grąd, ols, łęg, bór sosnowy, borealna świerczyna bagienna), procesy ekologiczne (np. fazy rozkładu drewna) i zjawiska przyrodnicze (np. niezwykłe bogactwo gatunków królestwa grzybów i świata zwierząt). W części kulturowej ekspozycji ukazano sposoby historycznego użytkowania Puszczy na przestrzeni wieków (sianokosy, bartnictwo, przerób drewna na terpentynę i węgiel drzewny, wąskotorowe kolejki leśne). Wszystkie zagadnienia przyrodnicze przedstawiane są blokami problemowymi za pośrednictwem realistycznych dioram przedstawiających zwierzęta, grzyby, rośliny w ich naturalnych środowiskach. W realizacji dioram wykorzystano wiele środków ekspresyjnego wyrazu: światło sceniczne, dźwięki (jak naturalne odgłosy ptaków, dużych ssaków), wielkoformatowe, barwne fotografie, makiety.

W 85. rocznicę restytucji żubra w Puszczy Białowieskiej, jesienią 2014 roku odsłonięto pomnik żubra w Osadzie Zwierzyniec przy szosie z Hajnówki do Białowieży. Jest to wierna kopia obelisku żubra, który umieszczony był w tym samym miejscu jako pamiątka po polowaniu cara Aleksandra II (1818-1881) w Puszczy Białowieskiej. Monument żubra z brązu został wykonany w odlewni w Gliwicach i waży ponad 800 kg. Postument zaprojektował artysta-plastyk Jarosław Perszko. Inicjatorem odbudowy pomnika był Polski Związek Łowiecki. Oryginalna statua w postaci żeliwnego odlewu żubra naturalnej wielkości postawiona została na Zwierzyńcu w 1862 roku. Upamiętniała ona pierwsze polowanie carskie. Car Aleksander II polował 6 i 7 października 1860 roku. Podczas tych dwóch dni ubito 96 sztuk zwierząt. Sam car ustrzelił 10 żubrów, 8 saren, 5 wilków, 5 lisów, dzika i borsuka. Rosjanie opuszczając teren Puszczy Białowieskiej w 1915 roku wśród pamiątek historycznych wywieźli również monument. W 1924 roku statua żubra została zwrócona Polsce. Jednak decyzją prezydenta RP Ignacego Mościckiego (1867-1946) oryginalny pomnik trafił do Spały i znajduje się tam do dzisiaj.

W pobliżu Białowieży, przy szosie do Hajnówki, mieści się Rezerwat Pokazowy Żubrów. Jest to zwierzyniec utworzony w 1929 roku. Był pierwszym krokiem ku restytucji ginącego żubra. Usytuowany jest przy drodze wojewódzkiej nr 689 łączącej Białowieżę z Hajnówką. Po I wojnie światowej wymarły dwie ostatnie wolne populacje żubra w Puszczy Białowieskiej (w 1919 roku) i na Kaukazie (w 1927 roku). Krach populacji gatunku przeżyły jedynie 54 zwierzęta, w tym 39 wywodzących się bezpośrednio z populacji białowieskiej, żyjących wówczas w ogrodach zoologicznych i prywatnych kolekcjach. Dzięki potomkom tych zwierząt możliwe było rozpoczęcie prac nad restytucją gatunku. W 1923 roku z inicjatywy prof. Jana Stanisława Sztolcmana (1854-1828) założone zostało Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra, którego celem było ratowanie żubra od zagłady oraz jego restytucja. Towarzystwo rozpoczęło działalność od spisu żubrów żyjących na świecie. Zarejestrowano je w "Księdze Rodowodowej Żubrów", której pierwszy zeszyt ukazał się w 1932 roku w Republice Weimarskiej. W 1929 roku przywiezione zostały do Białowieży - pochodzący z Danii żubrobizon Kobold i pochodzący z Niemiec samiec Borusse, mający według niektórych źródeł domieszkę krwi żubra kaukaskiego. W tym samym roku przywieziono do rezerwatu dwa kolejne żubry: czystej krwi, pięcioletnią Bisertę i hybrydę Faworytę, zaś w 1930 roku - żubrzycę Biscayę i żubrobizonkę Stolce. W 1931 roku przywieziono 20-letnie żubry: Hagena i Gatczynę. W 1935 roku przywieziono żubrzycę Bilmę i sprowadzono 3 letniego byka linii białowieskiej Plischa. W 1937 przyszło na świat pierwsze cielę linii białowieskiej - Polka, która jednak padła w 1942 roku nie dając potomstwa. W Rezerwacie Pokazowym Żubrów w warunkach zbliżonych do naturalnych eksponowane są żubry, koniki polskie, łosie, jelenie, sarny, dziki, żubronie (krzyżówka żubra z bydłem domowym), ryś i wilki. W 1932 roku rezerwat powiększono z 22 do 59 ha przez dobudowanie dużej 37-hektarowej zagrody, przeznaczonej dla żubrów czystej krwi. W jednej z małych zagród umieszczono sztuki pokazowe, które turyści mogli oglądać ze specjalnej trybuny. W czasie II wojny światowej zwierzęta ocalały i na koniec 1944 roku w białowieskim rezerwacie przebywało 17 żubrów, z czego 4 linii białowieskiej i 13 białowiesko- . W 1945 roku rozpoczęto budowę nowego rezerwatu żubrów. Nowy obiekt o powierzchni 123 ha graniczył ze starym. Ich łączna powierzchnia wynosiła 203 ha. Obecny rezerwat o powierchni 27,9 ha powstał w 1937 roku, będąc początkowo miejscem restytucji tarpana leśnego. W 1951 roku zbudowano nowy rezerwat, bezpośrednio przylegający do pokazowego, o powierzchni 43,12 ha. Rozbudowana część stanowi zaplecze dla rezerwatu pokazowego. W 1955 roku został utworzony Ośrodek Hodowli Rzadkich Zwierząt, wchodzący w skład Białowieskiego Parku Narodowego i obejmujący rezerwaty zwierzęce oraz osadę Zwierzyniec. Po zaniechaniu prac nad restytucją tarpanów i utworzeniu w 1955 roku zagrody dla żubrów spełnia on rolę obiektu turystycznego. Rezerwat zwiedza się spacerując wyznaczoną ścieżką, po obu stronach której rozmieszczone są wybiegi dla zwierząt. Na tablicach informacyjnych umieszczono dokładne informacje o danym gatunku i miejscu jego występowania. Przy rezerwacie rozpoczyna się ścieżka przyrodnicza "Żebra Żubra".

Dawny dworzec kolejowy Białowieża Towarowa, wybudowany w 1903 roku. Obecnie mieści się w nim restauracja "Carska". Charakter i wystrój wnętrz na który składają się oryginalne meble z tamtego okresu nawiązują do czasów carskich. Dziś ten unikatowy obiekt architektury drewnianej przyciąga zarówno smakoszy kuchni polsko-rosyjskiej jak i miłośników Puszczy i ducha architektury schyłku XIX wieku. Obok restauracji, w zabytkowej wieży ciśnień, mieszczą się dwuosobowe apartamenty oraz ruska bania czyli tradycyjna sauna. W stojącym na torze składzie pociągu znajdują się także luksusowe wagony stylizowane na carskie salonki. Każdy z nich to niezależny dwuosobowy apartament z możliwością dostawki.

Na potrzeby carskiego pałacu w 1897 roku wybudowano dworzec Białowieża Pałac. Car wraz z rodziną przyjeżdżał pociągiem na polowania. Gdy nieco później wybudowano stację Białowieża Towarowa, Białowieża Pałac stała się wyłącznie stacją osobową. W okresie międzywojennym była wykorzystywana przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego i jego gości, których zapraszał na polowania. Po zniszczeniu drewnianych pawilonów z końca XIX wieku w czasie II wojny światowej, w ich miejscu powstał w latach 70. XX wieku budynek stacji w stylu późnego modernizmu, który na skutek porzucenia uległ zniszczeniu po 1994 roku. W latach 2014-2015 przeprowadzono budowę nowego drewnianego pawilonu nawiązującego formą do dworca kolejowego z końca XIX-wieku. Ze względu na ograniczenia terenowe zrekonstruowany obiekt nie jest wierną kopią dawnego (nastąpiło jego skrócenie i odwrócenie; oryginalny dworzec zwrócony był w stronę parku i pałacu). Aktualnie teren stacji pozbawiony jest torów.

Bagna na terenie uroczyska Stara Białowieża. Tutaj pierwotnie przez pierwsze dwieście lat swego istnienia znajdowała się Białowieża. W 1596 roku ze względu na podmokłość terenu mieszkańcy przesiedlili się 5 km w górę rzeki, gdzie założono dzisiejszą miejscowość o tej samej nazwie. 

Na terenie uroczyska Stara Białowieża wyznaczony jest też Szlak Dębów Królewskich. Ścieżka prezentuje zespół ponad 400-letnich dębów, którym nadano imiona władców litewskich i polskich oraz ich żon. Białowieski Park Narodowy reprezentuje najlepiej zachowany w Europie nizinny las naturalny (grąd, ols, bór). Stwierdzono w nim 806 gatunków roślin naczyniowych (w tym 24 drzew), ponad 3 tys. gatunków grzybów, 200 mchów i 283 porostów. Odnotowano 120 gatunków ptaków gniazdujących, 52 gatunki ssaków i ponad 10 tys. gatunków bezkręgowców (w większości owadów).

Trześcianka

Trześcianka (w miejscowej gwarze Trościanka lub Tryścianka) to wieś w powiecie hajnowskim, w gminie Narew, licząca ok. 260 mieszkańców. Leży w dolinie rzek Rudnia i Małynka. Pierwotnie miejscowość nazywała się Trościanica. Tę historyczną nazwę zniesiono i zastąpiono sztuczną i obcą kulturowo Trześcianką dopiero w 1967 roku. Próba przywrócenia poprawnej historycznie nazwy spotkała się w 2009 roku z protestami społecznymi, w związku z czym od niej odstąpiono. Trześcianka stanowi jeden z punktów Szlaku Otwartych Okiennic, na którym możemy podziwiać wiele obiektów drewnianej architektury ludowej. Wieś jest siedzibą prawosławnej parafii św. Michała Archanioła, a wierni kościoła rzymskokatolickiego podlegają parafii Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława Biskupa Męczennika w Narwi. Pierwsze informacje o miejscowości pochodzą z końca XV wieku, kiedy to istniał dwór Trościanica położony przy szlaku z Litwy do Korony. Założony został on między 1494 a 1504 rokiem, a obok niego osiedlono przed 1541 rokiem chłopów królewskich starostwa bielskiego, których osada dała początek dzisiejszej wsi. Jedynym śladem istnienia dworu jest niewielkie wzniesienie w pobliżu wsi nazywane Zamczyskiem. W XIX wieku wieś znana była jako prężnie działający ośrodek oświaty cerkiewnej. W pobliskim uroczysku Stawok mieścił się kompleks zabudowań szkolnych słynnego w całym Imperium Rosyjskim Seminarium im. Świętych Cyryla i Metodego. Placówka działała do wybuchu I wojny światowej. Początkowo seminarium posiadało swą siedzibę w Trześciance, lecz po ukończeniu budowy rozległego kampusu szkolnego w uroczysku Stawok w 1893 roku uczelnię przeniesiono, zaś pokaźny budynek poseminaryjny w Trześciance przeznaczono dla potrzeb jednoklasowej szkoły cerkiewno-parafialnej. Dyrektorem placówki w Trześciance i Stawku był do 1896 roku proboszcz cerkwi w Puchłach ks. Flor Sosnowski (cerkiew w Trześciance była do 1895 roku świątynią szkolną oraz filią parafii w Puchłach). W 1915 roku wszyscy mieszkańcy wsi zostali masowo ewakuowani przez władze carskie w głąb Rosji w ramach tzw. "bieżeństwa". Powroty do rodzinnej wsi rozpoczęły się dopiero po 1919 roku i trwały z różną intensywnością przez następne dziesięciolecie. Należy zaznaczyć, że znaczna część mieszkańców Trześcianki już nigdy nie powróciła z Rosji. Podczas powszechnego spisu ludności z 1921 roku 98% mieszkańców Trześcianki (606 osób) zadeklarowało wyznanie prawosławne oraz białoruską przynależność narodową, pozostałe 2% stanowili wyznawcy religii mojżeszowej. W latach 1944-1946 w ramach akcji deportacji ludności polskiej z terytorium Białorusi i ludności białoruskiej z terytorium Polski, a także w wyniku działalności wrogo nastawionego do miejscowej ludności białoruskiej polskiego podziemia zbrojnego kilkanaście rodzin z Trześcianki zdecydowało się na trwałą emigrację do ZSRR na zawsze opuszczając rodzinną wieś. Wyjazdy do nasiliły się szczególnie po pacyfikacji niedalekiej białoruskiej wsi Potoka przez pierwszy szwadron V Brygady Wileńskiej AK pod dowództwem Zygmunta Błażejewicza "Zygmunta" (1918-2017) oraz po dokonaniu napadu na pobliską wieś Puchły przez oddział NSZ pod dowództwem Romulada Rajsa "Burego" (1913-1949). Społeczność żydowska Trześcianki po zakończeniu II wojny światowej stopniała do zaledwie jednej osoby. W latach 60., 70. i 80. XX wieku większość mieszkańców wsi emigrowała do aglomeracji miejskich. Choć starsi mieszkańcy Trześcianki w większości deklarują białoruską tożsamość narodową, to określają się jako "Tutejsi" i w rzeczywistości używają unikatowego dialektu zachodniopoleskiego języka ukraińskiego (ukraińskiej gwary podlaskiej). Trześcianka, obok wsi Białki, stanowi najdalej wysuniętą na północ, a tym samym jedną z niewielu położonych na północ od rzeki Narew, miejscowości na mapie ziem ukraińskiego kręgu językowo-kulturowego. Aktualnie język ten używany jest już jedynie przez starsze pokolenie. 

Cerkiew p.w. św. Michała Archanioła w Trześciance to parafialna światynia, należąca do dekanatu Narew diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Pierwsza cerkiew prawosławna w Trześciance istniała już w XVI wieku, jednak jej położenie jest niemożliwe do ustalenia. W I połowie XVIII wieku była to już świątynia unicka. Dokument z 1773 roku mówi o drewnianej świątyni p.w. Apostołów Piotra i Pawła. W architekturze unickiej cerkwi w Trześciance, podobnie jak w innych świątyniach unickich na Podlasiu, wyraźne były wpływy obrządku łacińskiego. Protokół wizytacji parafii z 1725 roku wskazuje, że w prezbiterium nie było już typowego dla obrządku bizantyjskiego stołu ofiarnego (żertwiennika), natomiast w 1773 roku wskazywano, że cerkiew nie posiadała ikonostasu, a jedynie drewniane malowane carskie wrota. Do nawy świątyni wstawiono ławki. Planując stopniową likwidację Kościoła Unickiego i przejście jego wiernych do Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, unicki biskup wileński Józef Siemaszko (1798-1868) wytypował w 1834 roku w każdym dekanacie najznaczniejsze i najzamożniejsze świątynie tego wyznania. Cerkiew w Trześciance zaliczono do szesnastu takich świątyń w obwodzie białostockim. W 1835 roku cerkiew uległa jednak zniszczeniu wskutek pożaru. Nie odbudowano jej, a parafię zlikwidowano, przyłączając wyznawców do parafii w Puchłach. W 1864 roku zakończono zbiórkę pieniędzy na odbudowę cerkwi. Prace budowlane trwały trzy lata, zaś w 1884 teren cerkiewny otoczono murem z polnego kamienia. Odbudowana świątynia nie uzyskała jednak natychmiast statusu parafialnej. Do 1895 roku świątynia była jedynie cerkwią szkolną oraz filią parafii puchłowskiej. Po zbudowaniu kompleksu budynków szkolnych w uroczysku Stawok, przy cerkwi w Trześciance ponownie utworzono samodzielną parafię. W 1915 roku prawosławni mieszkańcy Trześcianki udali się na "bieżeństwo". W czasie I wojny światowej kompleks budynków szkolnych w uroczysku Stawok został zniszczony. Cerkiew, mimo opuszczenia, nie została zdewastowana. Władze niepodległej Polski nie zgodziły się na zarejestrowanie parafii. Dopiero w 1928 roku wydały zgodę na otwarcie cerkwi w Trześciance jako filii parafii w Narwi. W czasie II wojny światowej parafia w Trześciance została restytuowana. W drugiej dekadzie XXI wieku przeprowadzono remont cerkwi, ukończony w 2015 roku. Odnowiono elewację (zmieniając jej kolor na zielony), wzmocniono konstrukcję budynku, wymieniono pokrycie dachu, zamontowano nowe, pozłacane kopuły oraz wymieniono wieńczące świątynię krzyże. Zamontowanie imitujących złoto kopuł na cerkwi, a także wymiana krzyży z zabytkowych, kutych tradycyjnie przez miejscowych kowali, na współczesne, odlewane w sposób przemysłowy, spotkało się z ogromną falą krytyki ze strony miłośników podlaskiej architektury drewnianej, którzy uznali to za przejaw kiczu, nieposzanowania tradycji oraz braku poczucia estetyki. Cerkiew w Trześciance jest budowlą drewnianą o konstrukcji zrębowej. Jest to budowla trójdzielna, z przedsionkiem, jedną nawą oraz zamkniętym prostokątnie prezbiterium, do którego przylegają dwie przybudówki. Nad przedsionkiem wznosi się wieża z dachami namiotowymi, zwieńczona baniastym hełmem, natomiast nad centralną częścią nawy ośmioboczna wieża z cebulastym hełmem. Wejście główne oraz dwa boczne dekorują daszki wsparte na słupach. W okresie międzywojennym na największej wieży znajdował się zegar. We wnętrzu obiektu znajduje się trzyrzędowy ikonostas. W momencie oddania cerkwi do użytku funkcjonowały w niej dwa ołtarze - główny św. Michała Archanioła i boczny - Narodzenia Matki Bożej.

W 2015 roku obok świątyni w Trześciance odsłonięto pomnik upamiętniający 100-lecie "bieżeństwa".

Puchły

Puchły są wsią położoną w powiecie hajnowskim w gminie Narew. Miejscowość zamieszkuje mniejszość białoruska, a starsi mieszkańcy wsi posługują się na co dzień unikalną gwarą podlaską, będącą jednym z najdalej wysuniętych na północ i zachód dialektem języka ukraińskiego. Gwara jednak nie jest pielęgnowana przez młode pokolenie, w związku z czym przewiduje się jej całkowite wyginięcie w najbliższej przyszłości. Według powszechnego spisu ludności z 1921 roku, Puchły były wsią, liczącą 109 mieszkańców (55 kobiet i 54 mężczyzn). Większość mieszkańców miejscowości, w liczbie 81 osób, zadeklarowała wówczas wyznanie prawosławne, pozostałe 28 osób zgłosiło wyznanie rzymskokatolickie. Podział religijny mieszkańców wsi odzwierciedlał ich strukturą narodowo-etniczną, gdyż 81 mieszkańców podało narodowość białoruską, a pozostałych 28 narodowość polską. 5 lutego 1946 roku oddział polskiego niepodległościowego podziemia zbrojnego pod dowództwem Romualda Rajsa ps. "Bury" (1913-1949) dokonał napadu na wieś Puchły i zamordował 6 jej mieszkańców narodowości białoruskiej i wyznania prawosławnego. Według niektórych historyków zbrodnia nosiła charakter czystki etnicznej. Obecnie wieś zamieszkuje ok. 40 osób. W 1882 roku we wsi urodził się prawosławny święty męczennik za wiarę ks. Jarosław Jamski (Sawicki), od miejsca urodzenia nazywany Puchłowskim. Po latach sowieckich prześladowań ks. Jarosław został rozstrzelany w grudniu 1937 roku na podmoskiewskim poligonie NKWD w Butowie. Został kanonizowany przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną w 2000 roku. Puchły są siedzibą prawosławnej parafii p.w. Opieki Matki Bożej, stanowiąc ważny punkt na mapie prawosławnych sanktuariów w Polsce. W okazałej cerkwi parafialnej znajduje się szczególnie czczona wśród ludności Podlasia ikona Matki Bożej Opiekuńczej, która w XV wieku miała objawić się na lipie jednemu z mieszkańców (wiekowy odrost zbawiennego drzewa rośnie do dziś przy tutejszej cerkwi). Parafialna cerkiew p.w. Opieki Matki Bożej w strukturach Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego należy do dekanatu Narew diecezji warszawsko-bielskiej. Pierwsza wzmianka o cerkwi prawosławnej we wsi Puchły pochodzi z 1578 roku. Jej powstanie wiąże się z legendą o objawieniu się w XVI wieku cudownej ikony Matki Boskiej Opiekuńczej. Pod lipą rosnącą na pagórku, na którym obecnie stoi cerkiew, zamieszkał stary człowiek cierpiący na obrzęk nóg. Modląc się pewnego dnia zauważył na wierzchołku drzewa obraz Matki Bożej i wkrótce jego choroba ustąpiła. Na pamiątkę tego wydarzenia miejsce to nazwano Puchły, od słowa "opuchli", które w lokalnej gwarze oznaczało obrzęknięte kończyny. Według innego przekazu, ikona objawiła się również pozostałym przy prawosławiu mieszkańcom miejscowości proszącym o obronę przed dziedzicem, który chciał zmusić swych poddanych do przejścia na grekokatolicyzm. Wkrótce ikona w cudowny sposób pojawiła się na lipie na znak wysłuchanych przez Matkę Bożą modlitw, zaś zły dziedzic zmarł. Rozłożysta lipa zachowała się do czasów obecnych i wraz ze swoimi odrostami oraz dębami tworzy grupę 15 pomników przyrody. Według niektórych badaczy, sanktuarium w Puchłach powstało jeszcze przed XV wiekiem w celu osłabienia silnego kultu pogańskiego w sąsiedniej wsi Ciełuszki. W 1754 roku huragan naruszył starą cerkiew. Ówczesny właściciel wsi, pułkownik Józef Ludwik Wilczewski (~1700-1779), ufundował w 1756 roku nową cerkiewkę. Spłonęła ona w 1771 roku, a wraz z nią prawdopodobnie również kultowa ikona. Kolejną świątynię postawiono w 1798 roku. Była to niewielka kaplica przeniesiona z nadnarwiańskiego uroczyska Cerkwisko pod Rybołami. Cerkiew została przebudowywana w 1852 roku (dodano drugi ołtarz pw. św. Grzegorza z Neocezarei) i 1864 roku (dobudowano narteks i dzwonnicę, wzniesiono kopułę nad ołtarzem, zbudowano nowy ikonostas z 14 ikonami zamówionymi w Moskwie, a wnętrze udekorowano arabeskami) i została konsekrowana 3 listopada 1870 roku. W 1873 roku zbudowano murowane ogrodzenie wokól cerkwi. W latach 1887-1895 proboszcz parafii prawosławnej w Puchłach ks. Flor Sosnowski był dyrektorem Seminarium Nauczycielskiego im. Świętych Cyryla i Metodego w uroczysku Stawok. Wokół cerkwi znajdują się kamienne krzyże z końca XIX wieku. W murze cerkiewnym znajduje się grobowiec proboszcza Sosnowskiego i jego żony Leoniły. W latach 1913-1918 wzniesiono obecną cerkiew. Została ona zdewastowana została podczas II wojny światowej. W latach 1961-1962 wewnątrz cerkwi napisane zostały nowe ikony przez Włodzimierza Wasilewicza (1909-1967), a w następnych latach przeprowadzono zewnętrzny remont cerkwi, na posesji parafialnej wzniesiono budynek gospodarczy oraz odnowiono plebanię i dom psalmisty. Cerkiew zbudowana jest na planie krzyża. Ma konstrukcję zrębową. Jest szalowana, z węższą absydą zamkniętą trójbocznie i dwoma prostokątnymi panomarkami (zakrystiami) po bokach, w części zachodniej znajduje się pritwor (kruchta) zwieńczony dzwonnicą, a wejścia poprzedzone są gankami. 

Niemal wszystkie podlaskie cerkwie są otwierane jedynie na nabożeństwa i trudno zobaczyć ich wnętrze. W Puchłach mieliśmy szczęście, gdyż trwały przygotowania do patronalnej uroczystości Opieki Matki Bożej (Pokrowy) i wnętrze było dostępne. Pierwotna oryginalna ikona Matki Bożej najprawdopodobniej spłonęła wraz z cerkwią w 1771 roku. Jednak Księga Metryk parafii rybołowskiej z 1773 roku podaje, że ogień strawił praktycznie całe wyposażenie cerkwi - ocalały natomiast ikony Bogurodzicy. Nie sprecyzowano jednak, który z tych obrazów mógłby być ikoną Opieki Matki Bożej w Puchłach. Obecna czczona ikona powstała po 1781 roku, na co wskazuje charakterystyczny XVIII-wieczny typ ujęcia ikonograficznego. Cudowna Puchłowska Ikona posiadała wota z datami 1646, 1710, 1732, 1812 i 1855, które świadczyły o uzdrowieniach. Obok wejścia do cerkwi znajdował się natomiast kamień z datą 1710 i napisem wyrytym cyrylicą. Kamień ów posłużył do budowy obecnej świątyni w 1913 roku.

Jedna z ikon umieszczona w kiocie (ozdobnej przeszklonej płytkiej szafce) w cerkwi p.w. Opieki Matki Bożej w Puchłach.

Ryboły

Jeden z domów Rybołach. Jest to wieś położona w powiecie białostockim, w gminie Zabłudów. Wzmiankowana jest już w dokumentach z pierwszej połowy XV wieku. Jej nazwa pochodzi od wykonywanego przez mieszkańców zajęcia, czyli połowu ryb w pobliskiej Narwi na potrzeby bielskiego zamku. W 1556 roku po przeprowadzonej pomiarze włócznej zmieniono lokalizację wsi (na istniejącą współcześnie), jednocześnie zmieniając jej nazwę na Antoniewo. Jednak mieszkańcy nie przyjęli do wiadomości tych zmian i nazwa pozostała taka, jak przed pomiarą włóczną. Wieś została w dużym stopniu zniszczona podczas najazdu szwedzkiego i zapewne także później w czasie wojny północnej, a także wyludniona w wyniku epidemii cholery w 1710 roku. W wyniku tego duży udział wśród gruntów chłopskich stanowiły łany puste, toteż starosta bielski Jan Klemens Branicki (1689-1771) podczas ponownego zagospodarowywania tej królewszczyzny uzyskał w 1737 roku przywilej na cotygodniowe targi w Rybołach, co znacznie podniosło rangę osady i dochody z dzierżawy, a także znacznie rozbudował istniejący tutejszy folwark. W 1864 roku otwarto w Rybołach szkołę ludową, zaś w końcu XIX wieku wzniesiono gorzelnię i cukrownię. Podczas I wojny światowej, w czasie pożaru wieś spłonęła prawie całkowicie, zaś mieszkańcy w drugim roku wojny udali się na "bieżeństwo" i powracali do swoich zrujnowanych siedzib dopiero w latach 1918-1921. Likwidacji uległy także gorzelnia i cukrownia oraz zdewastowano ogród. Chociaż założenie zostało w okresie międzywojennym uporządkowane, to ponownie doznało zniszczeń w czasie II wojny światowej, kiedy to zniszczeniu uległy wszystkie zabudowania folwarku, będącego już własnością państwa. Według powszechnego spisu ludności z 1921 roku Ryboły były wsią liczącą 412 mieszkańców. Niemal wszyscy mieszkańcy miejscowości (w liczbie 410 osób) zadeklarowali wyznanie prawosławne, pozostałe dwie osoby zgłosiły wyznanie mojżeszowe. Wieś była jednolita etnicznie, gdyż wszyscy jej mieszkańcy podali narodowość białoruską. Obecnie wieś zamieszkuje ok. 440 osób, głównie mniejszość białoruska. We wsi występuje unikalna gwara podlaska, stanowiąca jeden z najdalej wysuniętych na północ i zachód dialektów języka ukraińskiego. Współcześnie jednak, w związku z intensywnymi trendami polonizacyjnymi, umiejętność posługiwania się nią ograniczyła się do starszego pokolenia. Wieś stanowi siedzibę prawosławnej parafii p.w. św.św. Kosmy i Damiana, którą oprócz Ryboł, tworzy jeszcze siedem okolicznych miejscowości. Natomiast wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Matki Bożej z Góry Karmel w Bielsku Podlaskim. Od 2009 roku we wsi funkcjonuje Muzeum Kultury Materialnej "Baćkauszczyna" ("Музей матэрыяльнай культуры “Бацькаўшчына"), założone z inicjatywy ks. Grzegorza Sosny (1939-2016), proboszcza miejscowej parafii prawosławnej. Odywają się tu też dożynki białoruskie, organizowane tradycyjnie we wrześniu.

Cerkiew p.w. św.św. Kosmy i Damiana w Rybołach jest główną świątynią parafii pod tym samym wezwaniem, należącej do dekanatu Bielsk Podlaski diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Według historyka i miejscowego proboszcza ks. Grzegorza Sosny (1939-2016), najstarsza świątynia prawosławna w Rybołach istniała już w średniowieczu. Z pewnością budynek powstał przed unią brzeską i początkowo nosił jedynie wezwanie Złożenia Szat Matki Bożej, z czasem przyjmując dodatkowo drugie wezwanie św.św. Kosmy i Damiana. Od XVII wieku cerkiew była ośrodkiem kultu ikony Matki Bożej (nazwanej następnie Rybołowską). Najstarsze opisy tej świątyni pochodzą z XVIII wieku, gdy była to już cerkiew unicka. Z uwagi na zły stan techniczny budowlę tę rozebrano w latach 1791-1793. Drugą cerkiew w Rybołach wzniesiono na potrzeby miejscowej parafii unickiej w latach 1792-1795 z inicjatywy jej proboszcza ks. Józefa Krassowskiego. Świątynia była budowlą drewnianą, jednokopułową, z ośmioma oknami, na podmurówce ceglanej i krytą dachówką z podrzutką wapienną. Wzniesiono ją na typowym dla ówczesnej podlaskiej architektury unickiej planie ośmioboku, oryginalnym rozwiązaniem natomiast było wzniesienie nad wejściem wysokiej wieży. Dzwonnica cerkiewna była budowlą wolno stojącą i znajdowała się w sąsiedztwie budynku. Wyposażenie cerkwi pochodziło ze starszej świątyni, do nowego obiektu sakralnego przeniesiono także uważaną za cudowną ikonę Matki Bożej zasłanianą drugą ikoną św.św. Kosmy i Damiana. Wizerunek ten pochodził z XVII wieku i nie jest możliwe ustalenie, w jakich okolicznościach znalazł się w cerkwi w Rybołach. W ówczesnej architekturze i wyposażeniu unickich cerkwi na Podlasiu bardzo silne były tendencje latynizacyjne. W 1822 roku proboszczem miejscowej parafii został ks. Lew Markiewicz (1787-1858). Duchowny ten początkowo był zwolennikiem latynizacji i umacniał w parafii unicką tożsamość. Na początku lat 30. XIX wieku zmienił jednak swoje stanowisko i stał się propagatorem usuwania z liturgii elementów pochodzenia łacińskiego, by ostatecznie doprowadzić parafię do przejścia do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Cerkiew w Rybołach była pierwszą świątynią unicką w regionie, do której w latach 30. XIX wieku wstawiono ikonostas. W tym samym roku, w cerkwi był już również stół ołtarzowy i stół ofiarny (żertwiennik). Ikony w ikonostasie napisał w 1837 roku Fiodor Michnow, który pracował również w cerkwiach w Puchłach, Rajsku, Fastach oraz Topilcu. W tym samym 1837 roku usunięto z cerkwi organy. Na początku lat 70. XIX wieku rada parafialna oraz proboszcz ks. Głowacki postanowili rozebrać XVIII-wieczną cerkiew i na jej miejscu wznieść świątynię murowaną. Plan cerkwi opracował Borysław Rudkowski, opierając się na dokumentacji identycznej cerkwi w Nowoberezowie. Robotami budowlanymi kierował Gordiej Aleksiejew, nadzór techniczny sprawował inż. Łoziński. Świątynię wzniesiono w latach 1873-1877, zaś drewno z rozebranej poprzedniej cerkwi wykorzystano do budowy cmentarnej cerkwi p.w. św. Jerzego. Nową murowaną cerkiew w Rybołach konsekrował w 1879 roku archimandryta Innocenty, przełożony monasteru Zwiastowania i św. Jana Teologa w Supraślu. W roku 1890 przeprowadzono remont całego obiektu, a w jego trakcie i w latach następnych miejscowi wierni fundowali różne elementy wyposażenia. W 1897 roku ikonę Matki Bożej ozdobiono srebrną koszulką i wstawiono do kiotu. Dalsze elementy wyposażenia trafiły do świątyni po 1910 roku. Większość tych przedmiotów, wywieziona z cerkwi w 1915 roku w związku z "bieżeństwem", zaginęła. Utensylia, które postanowiono ukryć na miejscu, zakopano na miejscowym cmentarzu prawosławnym oraz na działce cerkiewnej. Odnaleziono je w 1923 roku, jednak nie wszystkie nadawały się do dalszego użytkowania. Po I wojnie światowej i powrocie prawosławnej ludności na Podlasie świątynię otwarto ponownie, a w 1924 roku przeprowadzono jej kapitalny remont. Uzupełnianie wyposażenia cerkiewnego miało miejsce na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. W czasie II wojny światowej cerkiew nie poniosła większych strat. Pozostawała czynna, a parafianie mogli przeprowadzać konieczne bieżące remonty. W 1950 roku parafianie ufundowali dla świątyni nowy dzwon. Nadal używane są również cztery mniejsze, XIX-wieczne dzwony. Wyposażenie świątyni było wzbogacane również w kolejnych dziesięcioleciach. W 1991 roku pozłocono ikonostas, zaś w 1997 roku przemalowano całą budowlę. W 1979 roku ikona Matki Bożej została poddana zabiegom konserwatorskim, a w 1999 roku zabiegom takim poddano także ikonę św.św. Kosmy i Damiana. W cerkwi p.w. św.św. Kosmy i Damiana znajduje się trzyrzędowy ikonostas z usytuowaną między drugim a trzecim rzędem kopią Poczajowskiej Ikony Matki Bożej. Przed nim w kiotach wystawione są ikony - patronalna oraz XVII-wieczna Rybołowska Ikona Matki Bożej, odrestaurowana w 1980 roku. Kolejne wizerunki świętych zawieszone są na ścianach świątyni. Freski w cerkwi wykonał w latach 1944-1946 białostocki malarz Włodzimierz Wasilewicz (1909-1967). 

Cerkiew p.w. św. Jerzego to świątynia cmentarna, należąca do parafii św.św. Kosmy i Damiana w Rybołach. Decyzja o wzniesieniu cerkwi cmentarnej, pomocniczej względem świątyni parafialnej, zapadła w latach 70. XIX wieku. Materiał na jej budowę pozyskano z rozbiórki starszych cerkwi w Rybołach i Kożanach, co miało miejsce w 1873 roku. Projekt obiektu wykonał inż. Łoziński, zaś ukończoną w 1874 roku budowę nadzorował Gordiej Aleksiejew. Już w 1893 roku cerkiew cmentarna była remontowana, zaś w 1909 roku została odmalowana. W 1929 roku przeprowadzono wymianę dachu. Generalnego remontu obiekt wymagał po II wojnie światowej, kiedy poważnie ucierpiał w czasie walk niemiecko-sowieckich w końcu czerwca 1941 roku. Renowacja cerkwi miała miejsce w latach 60. XX wieku i ponownie w latach 90. XX stulecia. Cerkiew p.w. św. Jerzego założona jest na planie krzyża z nieco dłuższymi ramionami wschodnim i zachodnim. Ramiona krzyża nakryte są dwoma dachami dwuspadowymi o krzyżujących się kalenicach. Na skrzyżowaniu ramion krzyża osadzono ośmioboczny bęben zwieńczony cebulastą kopułą. Smukłe otwory okienne zamknięte półkoliście nadają bryle świątyni dynamiki. 

Krynoczka

Krynoczka to uroczysko w pobliżu Hajnówki, na którym wznosi się znana prawosławna świątynia-sanktuarium. W drodze na Krynoczkę warto wstąpić do rzymskokatolickiego kościoła p.w. p.w. św.św. Cyryla i Metodego w Hajnówce. Jest on świątynią parafialną. Parafia, wydzielona z części parafii p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Stanisława Biskupa Męczennika, została erygowana w 1995 roku przez biskupa drohiczyńskiego Antoniego Pacyfika Dydycza. Pierwszym proboszczem został ks. kanonik Zygmunt Bronicki. Funkcję tymczasowego kościoła parafialnego w latach 1995-2008 pełniła kaplica cmentarna, zbudowana w 1941 roku przez ks. Józefa Moniuszko (1887-1958) i rozbudowana w 1995 roku. W 1997 roku parafia otrzymała od Urzędu Miasta Hajnówka część placu po byłym szpitalu, z przeznaczeniem pod przyszły kościół i budynki parafialne. Świątynia w stylu neobarokowym została wzniesiona w latach 1999-2008 wg projektu Michała Bałasza z Białegostoku. Kamień węgielny, pochodzący z Bazyliki Grobu Pańskiego w Jerozolimie, poświęcił Ojciec Święty Jana Paweł II (1920-2005) podczas wizyty apostolskiej w Drohiczynie w 1999 roku. Kierownikiem budowy był inż. Roman Żero z Bielska Podlaskiego, a głównymi budowniczymi - Bogdan i Piotr Zabłoccy z Rudki. Wystrój wnętrza przygotował Stanisław Żywolewski (1942-2021) z Hajnówki. Od frontu po obu stronach głównego wejścia stoją dwie wysokie wieże z tarasem widokowym między nimi. Natomiast w jej wnętrzu podziwiać można unikatowe żyrandole, kinkiety i świeczniki z poroży jelenia wykonane przez Pawła Kordeckiego i Henryka Borowego. Główny ołtarz poświęcony jest tajemnicy fatimskiej. Boczne ołtarze, stacje Drogi Krzyżowej, konfesjonały wyrzeźbione w drewnie wykonał Stanisław Żywolewski. Na ścianach można podziwiać obrazy autorstwa Henryka Kuradczyka (1951-2013), Zbigniewa Budzyńskiego, a także ikony napisane przez Halinę Kabac. Niestety, nie mam zdjęć wnętrza, gdyż w tym czasie, gdy byliśmy w kościele odbywała się tam msza.

Na terenie przy kościele p.w. św.św. Cyryla i Metodego w Hajnówce.

Cerkiew p.w. Świętych Braci Machabeuszy to świątynia-sanktuarium na uroczysku Krynoczka koło Hajnówki. Należy do parafii Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy w Dubinach, w dekanacie Hajnówka diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Świątynię na Krynoczce zbudowano w 1846 roku w pobliżu otoczonego kultem źródełka, znajdującego się w Puszczy Białowieskiej, ok. 3 km na wschód od Hajnówki. Cerkiew jest budowlą drewnianą o konstrukcji zrębowej, orientowaną, jednonawową. Od frontu znjduje się obszerny, zadaszony ganek. Prezbiterium jest mniejsze od nawy, zamknięte prostokątnie, z boczną zakrystią. Dachy są blaszane. Nad nawą umieszczone są dwie wieżyczki (wyższa od frontu), zwieńczone baniastymi hełmami. Po 1989 roku dobudowano od frontu przedsionek. Krynoczka (krynica, źródło), znana była dawniej jako uroczysko Miednoje, od nazwy przepływającego nieopodal strumyka. Według legendy, kult świętego źródła w uroczysku Miednoje znany był już w XIII wieku i związany był z istnieniem w tym miejscu niewielkiego monasteru, założonego przez mnichów uciekających przed najazdem tatarskim. Inna legenda mówi o cudownym objawieniu się ikony Matki Bożej na pobliskim drzewie. Udokumentowany w XIX wieku kult źródełka miał charakter jedynie lokalny, zaś święte liturgie w miejscowej kaplicy odbywały się tylko w dniu wspomnienia Braci Machabeuszy oraz w święto Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Od 1894 roku trzecim dniem uroczystości liturgicznych stał się drugi dzień Świętej Trójcy. Krynoczka znana była także mnichom z monasteru Świętego Ducha w Wilnie, którzy pielgrzymując do monasteru w Wirowie i do klasztoru w Leśnej zatrzymywali się w tym miejscu na modlitwę razem z tutejszymi mieszkańcami.  

Krzyż koło cerkwi p.w. Świętych Braci Machabeuszy na Krynoczce, upamiętniający 1000-lecie chrztu Rusi.

W pobliżu cerkwi na Krynoczce.

Świątynia jest celem wielu prawosławnych pielgrzymek. Przy studzience (znajdującej się obecnie pod wiatą) zbudowano w 1848 roku z ofiar miejscowych wiernych niewielką drewnianą kaplicę. Pielgrzymi odwiedzający Krynoczkę tradycyjnie przecierają chusteczką zwilżoną w jej wodzie chore miejsce, po czym pozostawiają ją na ogrodzeniu z tyłu za studzienką, w ten sposób symbolicznie pozbywając się choroby. 

Wiata nad świętym źródełkiem i stojąca obok niej kapliczka.

Piea :

urocze te podlaskie cerkiewki , zwłaszcza te wiejskie, malutkie, drewniane; te mają najwięcej "duszy"  ; śliczne są, niezwykle klimatyczne.... wiele z nich poznaję, bo byłam osobiście, ale niektóre są mi zupełnie obce! 

Szkoda tylko, że najczęściej można je oglądać tylko z zewnątrz. Z reguły są bowiem otwierane tylko na czas nabożeństw. Pozdrawiam.

papuas :

no piękne, klimatyczne, jesienne fotki zwłaszcza z Białowieży - okienka w kolorowych listkach, okiennice, rzeźbione ozdobniki    cudo  a pogoda jak widać dopisała

Tak, tym razem pogodę mieliśmy wymarzoną. Dwa lata temu też byliśmy tam w październiku, ale trafiliśmy tylko na jeden słoneczny dzień, a większość dni serwowała nam deszcz lub mżawkę...