Na Jasnej Górze

Sierpień to czas tradycyjnych w Polsce pielgrzymek do sanktuarium częstochowskiej Czarnej Madonny. Kilka lat temu właśnie w tym czasie postanowiliśmy więc wybrać się tam i my. Nie mając wszakże ani tyle czasu, ani samozaparcia, nie podążyliśmy do Częstochowy pieszo, lecz wybraliśmy wariant "soft", czyli dojazd samochodem. Po drodze zatrzymaliśmy się na krótko jeszcze w dwóch miejscach - w Łęczycy i położonym tuż obok niej Tumie.

-----

 

 

Łęczyca

Łęczyca to prastare miasto, leżące na pograniczu Mazowsza i Wielkopolski. Jego historia sięga korzeniami czasów sprzed powstania państwa polskiego, gdy w miejscu dzisiejszego Tumu istniała osada i gród. Na przełomie X i XI wieku założony został tam klasztor i opactwo benedyktynów, o którego dziejach pisałem w poprzednim punkcie. Warto jedynie nadmienić, że wraz z objęciem tych ziem przez księżnę Salomeę z Bergu (~1099-1144), wdowę po Bolesławie III Krzywoustym (1086-1138) i budową tumskiej kolegiaty w latach 1141-1161, która stała się miejscem zjazdów książęcych i synodów kościelnych metropolii gnieźnieńskiej, Łęczyca stała się najważniejszym grodem prowincji.W roku 1264 doszło do podziału ziemi łęczyckiej na dwa księstwa: łęczyckie i sieradzkie. Mniej więcej w tym samym czasie Łęczyca uzyskała prawa miejskie. Po zjednoczeniu państwa, za czasów króla Kazimierza III Wielkiego (1310-1370) został w Łęczycy zbudowany zamek, który zasłynął z licznych wizyt późniejszych królów. Bywali tu Władysław II Jagiełło (1352/1362-1434), Kazimierz IV Jagiellończyk (1427-1492) i Zygmunt III Waza (1566-1632), a także z tego, że po wiktorii grunwaldzkiej w 1410 roku, uwięziono w jego murach znamienitych jeńców krzyżackich. W końcu XV wieku zamek mocno ucierpiał w wyniku pożaru, lecz został odbudowany. W międzyczasie, Łęczyca - stolica województwa - rozwijała się jako prężny ośrodek rzemiosła i handlu. Okres prosperity przerwał "potop szwedzki". Pod koniec sierpnia 1655 roku zamek łęczycki i miasto opanowały wojska Karola X Gustawa Wittelsbacha (1622-1660), dowodzone przez gen. Roberta Douglasa (1611-1662). Polacy odzyskali Łęczycę dopiero w początkach października 1656 roku po krwawym szturmie, w trakcie którego zamek doznał poważnych zniszczeń. Kolejne zniszczenia miały miejsce w początkach XVIII wieku, w trakcie walk Stanisława Leszczyńskiego (1677-1766), wspieranego przez wojska szwedzkie Karola XII Wittelsbacha (1682-1718), przeciwko królowi Augustowi II Mocnemu (1670-1733). W wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej, Łęczyca znalazła się początkowo pod panowaniem pruskim, w epoce napoleońskiej wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego, zaś po roku 1815 została wcielona do zależnego od Rosji Królestwa Polskiego. Po wybuchu I wojny światowej w rejonie Łęczycy w walkach z Rosjanami brały udział Legiony Józefa Piłsudskiego (1867-1935), zaś w czasie następnej wojennej zawieruchy w pobliżu miasta toczyły walki z Niemcami oddziały armii "Poznań" i "Pomorze". W okresie okupacji hitlerowskiej ludność Łęczycy poniosła duże straty, a żydowskich obywateli miasta spotkała zagłada.

 

Zwiedzanie Łęczycy rozpoczęliśmy od wizyty na zamku królewskim. Warto wiedzieć, że jest on związany z legendą o diable Borucie, który wybrał go na swoją siedzibę. Boruta wywodzi się z dawnych, jeszcze przedchrześcijańskich, demonów leśnych, a imię swe bierze od boru. Czart ten, niesłychanie sprytny i przebiegły, potrafi - w zależności od działalności, miejsca i sytuacji, w której przyszło mu działać - przybierać różne postaci. Jako szlachcic - w kontuszu i z szablą przy boku spaceruje po zamkowym dziedzińcu. W postaci sowy - pilnuje lochów w zamku i skarbów w nich zgromadzonych. Jako ptak z ogromnymi skrzydłami - widywany bywa na podłęczyckich łąkach, a ludzie mówią wtedy o nim "błotny". Jako Boruta-topielec, przyjmuje kształt wielkiej ryby z rogami i pojawia się w wodach Bzury. Boruta "czarny" z ogonem i widłami krąży w pobliżu romańskiej kolegiaty w Tumie. W tumanie kurzu na polnych drogach tańczy Boruta "wietrny", zaś Borta "bartnik" podkrada pszczelarzom miód z uli. Boruta "młynarz" mieli mąkę w opuszczonym młynie, zaś Boruta "koń" galopuje nocami po polach. Te i inne wcielenia diabła Boruty można oglądać na stałej wystawie etnograficznej, noszącej tytuł "Diabeł Boruta we współczesnych rzeźbach i legendach".Niestety, nie udało się nam ani spotkać słynnego diabła, ani też zobaczyć wspomnianej wystawy, gdyż na zamku odbywał się festiwal filmowy i sale nie były udostępnione dla zwiedzających. Obejrzeliśmy więc szacowne mury z zewnątrz, weszliśmy na dziedziniec, a po pokrzepieniu się posiłkiem w lochach restauracji "Zamkowej" ruszyliśmy do miasta. Tu uwagę naszą przykuły piękne kamieniczki okalające rynek i stojący pośrodku niego klasycystyczny ratusz z końca XVIII wieku. Później obejrzeliśmy jeszcze dwa ciekawe i piękne kościoły - p.w. św. Andrzeja i p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP.

-----

Zamek królewski został zbudowany przez króla Polski Kazimierza III Wielkiego najprawdopodobniej w latach 1357-1365. W swoich murach gościł trzech polskich królów: Władysława II Jagiełłę, Kazimierza IV Jagiellończyka i Zygmunta III Wazę. Jagiełło przebywał tutaj 36 razy. Powodem tak częstych wizyt monarszych były sprawy państwowe (najczęściej sądy), wojny z Zakonem Krzyżackim i Zjazdy Generalne. Młodszy syn Władysława Jagiełły Kazimierz IV Jagiellończyk też dość często przebywał na łęczyckim zamku. Szczególnie miało to miejsce w okresie wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim w latach 1454-1466. Przebywali tutaj też okresowo jego żona - królowa Elżbieta Rakuszanka (1436/1437-1505) oraz syn Władysław (1456-1516), przyszły król Czech i Węgier. Trzecim i ostatnim monarchą polskim, który przebywał na zamku w Łęczycy był Zygmunt III Waza. Przybył tutaj w czasie podróży do Krakowa na własną koronację. W 1406 roku zamek spłonął razem z miastem. Został jednak szybko wyremontowany i już latem 1409 roku dwukrotnie gościł w swoich murach polskiego monarchę. Po klęsce rycerzy zakonnych na polach Grunwaldu w 1410 roku część znamienitych jeńców krzyżackich i zagranicznych gości posiłkujących Zakon została osadzona pod strażą w zamku łęczyckim, gdzie czekali na wykup. Dziś zamek łęczycki mieści muzeum. Próbowali je utworzyć jeszcze przed 1939 rokiem działacze Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK). Niestety, zakończyło się to niepowodzeniem wskutek wybuchu II wojny światowej. Jednak wraz z odrodzeniem się w 1946 roku PTK, powrócono do przedwojennych planów. W roku 1948 muzeum powstało i rozpoczęły się prace konserwatorskie na zamku, który stał się jego siedzibą. W piwnicy jednego z budynków na dziedzińcu zamkowym mieści się Restauracja "Zamkowa".

 

 

 

 

Pomnik na łęczyckim rynku.

 

Klasycystyczny ratusz zbudowany w latach 1788-1790 i przebudowany na początku XX wieku.

Kościół parafialny p.w. św. Andrzeja pochodzący z XV wieku, przebudowywany w XVII-XIX wieku.

XVII-wieczny kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP w zespole klasztornym oo. bernardynów.

-----

Tum koło Łęczycy

 

Nazwą "tum" w średniowieczu określano wysokiej rangi wielką budowlę kościelną. Gdy zbliżamy się do Łęczycy od północy, po lewej stronie, na zupełnie płaskim obszarze dostrzeżemy z daleka ciężkie i masywne mury archikolegiaty, która trwa w tym miejscu od dziewięciu stuleci. Stanowi ona jeden z najciekawszych przykładów sztuki romańskiej w Polsce.Wybudowana została w latach 1141-1161, na miejscu wcześniej istniejącego tu opactwa benedyktynów pod wezwaniem NMP, datowanego na około 1000 rok, założonego być może przez św. Wojciecha (~956-997), wędrującego przez kraj na dwór Bolesława I Chrobrego (967-1025), a potem do Prus, lub przez osoby z jego otoczenia. W roku 1140 opactwo to zostało przeniesione do Mogilna na Pałukach. Klasztor rozebrano, a jego fundamenty zasypano. Historycy nie są zgodni w kwestii przyczyn likwidacji klasztoru. Niektórzy wiążą ten fakt z przejściowym nawrotem pogaństwa, inni zaś z przekazaniem tych ziem arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu. Budowę obecnego monumentalnego kościoła, zlokalizowanego centralnie w ówczesnej Polsce, przypisuje się arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Janikowi (Janowi Gryficie), aczkolwiek niektóre  źródła przypisują także budowę biskupowi płockiemu Aleksandrowi z Malonne (?-1156) lub księżnej Salomei z Bergu. Kościół został konsekrowany w 1161 roku w obecności książąt dzielnicowych i hierarchów Kościoła. Funkcję archikolegiaty światynia pełniła aż do 1818 roku, kiedy to car Aleksander l Romanow (1777-1825) wydał ukaz, likwidujący kapitułę. W ten sposób stała się kościołem parafialnym i funkcję tę pełniła do 1995 roku, tj. do wznowienia działalności kapituły.Bogata historia archikolegiaty obfitowała w dramatyczne wydarzenia. W 1294 roku, podczas uroczystej mszy z okazji Zielonych Świąt, na kolegiatę napadli Litwini, którzy złupili wszystko, co przedstawiało jakąkolwiek wartość. Księży i ludność uprowadzili w niewolę, a samą kolegiatę podpalili. Pozostawała wówczas kilkadziesiąt lat w ruinie. Kiedy przystąpiono do odbudowy, to oprócz kamienia użyto cegły do zbudowania filarów i stropów w nawach bocznych, wykonanych teraz w stylu gotyckim, zmieniając w ten sposób częściowo romański charakter kościoła. XV i XVI wiek to lata świetności kolegiaty, w której odbywały się liczne synody prowincjonalne i diecezjalne. Kolejne, poważne zniszczenia spowodował pożar w 1473 roku. Konserwacje i przebudowy, dokonywane w wiekach następnych, wprowadziły także elementy gotyku i baroku do zewnętrznej postaci kolegiaty, a istotne zmiany w tym zakresie spowodowała przebudowa świątyni w XVIII wieku. Tumska kolegiata mocno ucierpiała w wyniku działań wojennych, prowadzonych podczas kampanii wrześniowej 1939 roku, doznając szkód zarówno ze strony polskiej artylerii jak i niemieckiego lotnictwa. Powojenna odbudowa świątyni, hamowana brakami środków finansowych, trwała bardzo długo - aż do końca XX stulecia, a niektóre prace konserwatorskie są prowadzone do dziś.

-----

Archikolegiata tumska p.w. NMP i św. Aleksego została wybudowana w latach 1141-1161 na fundamentach opactwa benedyktynów. Odbywały się tu zjazdy władców ówczesnej Polski i hierarchów kościelnych. Romańska budowla, zbudowana z granitu, piaskowca i kamienia polnego, miała z założenia - prócz funkcji religijnych - charakter obronnej twierdzy. W roku 1241 oparła się najazdowi Tatarów, ale w Zielone Świątki 1294 roku Litwini pod wodzą Witenesa (późniejszego wielkiego księcia, panującego w latach 1295-1316) zdołali ją zdobyć. Część ludności, która się schroniła w kościele powiedli ze sobą w niewolę, a pozostałych wycięli w pień lub wraz z kolegiatą spalili. Kilkanaście lat później, w roku 1306 Łęczycę najechali Krzyżacy, którzy wrócili tu raz jeszcze w 1331 roku. Przez kilka dziesięcioleci kolegiata pozostawała zrujnowana. W czasie III wojny północnej na początku XVIII wieku Łęczycę najechali Szwedzi, niszcząc przy tym także kolegiatę. W latach 1765-1785 z inicjatywy prymasa Władysława Aleksandra Łubieńskiego (1703-1767) i kosztem biskupa Kajetana Ignacego Sołtyka (1715-1788) kościół został przebudowany w stylu klasycystycznym. Prace wykonano pod kierunkiem architekta Efraima Schroegera (1727-1783), przebudowując wieże, główną nawę, zachodnią fasadę, a także okna i wnętrze. Podczas bitwy nad Bzurą we wrześniu 1939 roku w północnej wieży kolegiaty ukrył się niemiecki obserwator, kierujący ogniem artylerii niemieckiej. Artyleria polska ostrzelała kościół, skutecznie likwidując ten punkt obserwacyjny, ale wieża uległa zniszczeniu, a w kościele powstał pożar. Po przejściowym zajęciu okolic Łęczycy przez Wojsko Polskie kolegiata zbombardowana została przez Luftwaffe, co spowodowało dalsze zniszczenia murów i stropów oraz kolejny pożar. Po ponownym wkroczeniu Niemców z kolegiaty zostały już tylko mury bez dachu. Resztki wyposażenia - przysypane gruzem i odłamkami dachówek z dachu, który wpadł do wnętrza - splądrowano. Po wojnie odbudowano świątynię, przywracając jej romańską sylwetkę oraz gotyckie elementy wnętrza. Obecnie świątynia jest 3-nawową, orientowaną bazyliką z dwiema absydami na obu końcach osi wzdłużnej. Od strony zachodniej znajdują się dwie czworoboczne wieże, przykryte czterospadowymi dachami, a od strony wschodniej dwie stożkowo przykryte baszty. Kościół zbudowany jest ze starannie obrobionej kostki granitowej, natomiast naroża wież, obramowania okien i wejść wykonane są z piaskowca. Do wnętrza kolegiaty prowadzi od strony północnej kruchta, dobudowana w roku 1569 przez prepozyta łaskiego i kanonika łęczyckiego - Trojana ze Ślesina, w celu ochrony wspaniałego romańskiego portalu, stanowiącego właściwe wejście. Portal datowany jest zazwyczaj na ok. 1160 rok i nosi cechy warsztatu, działającego przy katedrze w Moguncji. W półkolistym tympanonie wyrzeźbiona jest postać Madonny z Dzieciątkiem, adorowana przez dwa anioły. Portal schodkowy z kolumnami o okantowanych głowicach, ozdobiony jest ponadto postaciami zwierzęcymi oraz potrójną archiwoltą z motywami roślinnymi i figuralnymi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Podczas prac prowadzonych w dawnych wiekach nad odbudową zniszczeń świątyni, zacierano częściowo jej romański charakter. Między innymi po pożarze w 1473 roku, przy okazji zakończonej w 1487 kolejnej odbudowy pojawiły się zachowane do dziś, gotyckie ostrołukowe arkady i filary międzynawowe z cegły oraz sklepienie krzyżowo-żebrowe w nawach bocznych. W 1569 roku wybudowano przed wejściem głównym renesansową kruchtę - przedsionek osłaniający romański portal, w tym też czasie powstały we wnętrzu tynki z freskami. Należy zwrócić także uwagę na galerie triforialne naw bocznych oraz obszerną emporę w nawie głównej po stronie zachodniej, która przeznaczona była prawdopodobnie dla panującego i jego dworu. W 1947 roku rozpoczęto powojenną odbudowę kościoła - były bowiem także plany, by budowlę uznać za nienadającą się do remontu i rozebrać ją. Przez następne kilkanaście lat trwały prace budowlane. W nawie głównej dominuje obecnie styl romański, w nawach bocznych - gotyk. Strop nad nawą główną wykonany jest jednak z betonu. Rozwiązanie to stabilizuje ściany, zapobiegając zawaleniu się sędziwych murów. W czasie remontu kościoła odkryto w roku 1954 fundamenty znajdującej się pod nim budowli opactwa benedyktynów. W 800-lecie pierwszej konsekracji kościoła, które przypadło w 1961 roku, poświęcono trzy ołtarze i przywrócono świątynię do funkcjonowania. Na remont wnętrz nie wystarczyło jednak już pieniędzy i kościół pozostawał przez następne lata nie w pełni wykończony. W roku 1993 erygowana została ponownie kapituła łęczycka. W tym czasie także rozpoczął się kolejny etap odbudowy, który niedawno się zakończył. Wnętrze świątyni zawiera wiele cennych zabytków sztuki romańskiej i gotyckiej, w tym płaskorzeźbę przedstawiającą Chrystusa Pantokratora, pochodzącą z XII wieku i wykazującą wpływy południowo-francuskie, a także cenne polichromie.

 

 

 

 

 

Drewniany kościół parafialny p.w. św. Mikołaja w Tumie stoi tuż obok kolegiaty romańskiej z XII wieku. Został wzniesiony w XVIII wieku podczas przebudowy kolegiaty przez Efraima Schroegera. Obok kościoła rośnie dąb posadzony w 1999 roku na pamiątkę sprowadzenia do Tumu relikwii św. Wojciecha. Na miejscowym cmentarzu parafialnym znajdują groby miejscowej szlachty i duchowieństwa, a także kwatery żołnierzy poległych w roku 1914 podcza I wojny światowej i w 1939 roku w czasie Bitwy nad Bzurą.

-----

Częstochowa

 

Pierwsza wzmianka o Częstochowie pochodzi z XIII wieku, z dokumentu kaclerza Leszka Białego (1184/1185-1227) i biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża (1160-1229), nakładającego obowiązek płacenia dziesięciny. Istnieje hipoteza, że nazwa wywodzi się od słowiańskiego imienia Częstoch. W latach 1370-1393 Częstochowa stanowiła lenno księcia Władysława Opolczyka (~1326-1401), który w roku 1382 ufundował klasztor paulinów. Prawa miejskie miejscowość otrzymała w 1356 roku, a w roku 1502 miała miejsce lokacja na prawie magdeburskim, za sprawą króla Aleksandra IV Jagiellończyka (1427-1492).Do rozwoju miasta istotnie przyczynił się, rozwijający się od sprowadzenia tu paulinów, kult maryjny. Miasto otrzymywało liczne przywileje królewskie np. do pobierania myta mostowego na Warcie, czy odbywania targów i jarmarków. Pierwszy większy najazd zanotowano w 1587 roku, gdy wojsko pretendenta do korony królewskiej arcyksięcia Maksymiliana III Habsburga (1558-1618), złupiło miasto w drodze do Krakowa. W późniejszych latach, królowie z rodu Wazów, którzy szczególnie umiłowali sobie klasztor częstochowski, zdecydowali się obwarować go nowoczesnymi fortyfikacjami typu holenderskiego z bastionami, które uczyniły z Jasnej Góry jedną z potężniejszych twierdz Rzeczypospolitej. Oparła się ona najazdowi przeważających sił szwedzkich w 1655 roku, a następnie z powodzeniem broniła się przez atakującymi ją wojskami rosyjskimi (w czasach konfederacji barskiej) i austriackimi (w 1809 roku). W związku z położeniem przy kolei warszawsko-wiedeńskiej, obecnością złóż rud żelaza, wapienia oraz czystych i obfitych w wodę rzek od 1870 roku zaczął w Częstochowie rozwijać się przemysł metalowy, włókienniczy i papierniczy.Po wybuchu I wojny światowej Częstochowa została bez walk zajęta przez wojska niemieckie, natomiast Jasna Góra w latach 1915-1918 stanowiła enklawę pod okupacją katolickich Austro-Węgier. W roku 1920 w mieście kwaterował rząd ukraiński atamana Semena Petlury (1879-1926), a w okresie powstań śląskich Częstochowa była głównym ośrodkiem pomocy dla powstańców. W okresie dwudziestolecia międzywojennego trwał dalszy rozwój miasta.Podczas II wojny światowej, tereny leżące na zachód i południe od Częstochowy zostały włączone do Rzeszy, natomiast samo miasto stało się częścią Generalnego Gubernatorstwa i nosiło nazwę Tschenstochau. Ponad 40 tys. Żydów znalazło się w częstochowskim getcie i w większości zostało zamordowanych. Po upadku powstania warszawskiego Częstochowa była stolicą Polskiego Państwa Podziemnego. Po wojnie, w mieście rozwinął się przemysł, powstało wiele zakładów, a w latach 1975-1999 Częstochowa była stolicą województwa.

Magnesem, przyciągającym do Częstochowy miliony pielgrzymów i turystów jest oczywiście sanktuarium jasnogórskie. Tradycje pielgrzymowania na Jasną Górę sięgają samych jego początków. W krótkim czasie, stało się ono jednym z najbardziej uczęszczanych miejsc pielgrzymkowych. Szybko bowiem rozniosła się sława o cudach, doświadczonych dzięki pośrednictwu Matki Bożej. Już w 1429 roku król Władysław Jagiełło pisał do papieża Marcina V (1369-1431): "Miejsce to utrzymuje się jedynie z jałmużny pielgrzymów oraz doznaje wsparcia z napływu ludzi, których mnóstwo zbiega się do owego kościoła w nadziei zbawienia". Profanacja cudownego obrazu w 1430 roku oraz uroczysta procesja z Krakowa na Jasną Górę po jego odnowieniu, przyczyniły się do zwiększenia napływu pątników. Wysłannik papieża Grzegorza XIII (1502-1585) do króla polskiego Stefana Batorego (1533-1586), Antonio Possevino (1533/1534-1611), urzeczony liczbą pielgrzymów nazwał Jasną Górę "polskim Loreto".W XVII wieku rokrocznie przybywało tu ponad sto tysięcy pielgrzymów. Pielgrzymowali królowie i hetmani, magnaci, szlachta, rycerstwo oraz prosty lud. Wówczas to powstał zwyczaj pieszego pielgrzymowania. Od 1611 roku pielgrzymują tu mieszkańcy Żywca, od 1627 roku przychodzi pielgrzymka z Gliwic, a od 1683 - z Krakowa. Kalisz, który nie tylko przychodzi, ale i wraca pieszo, pielgrzymuje od pierwszej połowy XVII wieku. Największa i najsławniejsza do dziś pielgrzymka warszawska rozpoczęła wędrowanie w 1711 roku.Okres niewoli po rozbiorach stanowił utrudnienie dla ruchu pielgrzymkowego, lecz mimo zakazów i szykan przybywały na Jasną Górę liczne grupy pątników. Na uroczystości pięćsetlecia Jasnej Góry w 1882 roku przybyło około 400.000 osób. Na początku XX wieku pielgrzymowało rocznie około miliona osób. Wówczas też zaczęły się tworzyć pielgrzymki stanowo-zawodowe, które zwykle łączono ze ślubowaniami. Zwyczaj ten umocnił się po 1945 roku i do dzisiaj stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych znamion polskiego pielgrzymowania. Nawet druga wojna światowa nie przerwała ruchu pątniczego. Przybywano w małych grupach starając się utrzymać tradycję. Od 1951 roku, władze komunistyczne robiły wszystko, by "zarosły ścieżki do Jasnej Góry". Warszawska Pielgrzymka Piesza nie zaprzestała jednak pielgrzymowania. Pomimo szykan, na uroczystości Jasnogórskich Ślubów Narodu 26 sierpnia 1956 roku zgromadziła się milionowa rzesza pielgrzymów. Następne lata, okres Wielkiej Nowenny przed tysiącleciem Chrztu Polski oraz czas Soboru Watykańskiego II, wpłynęły na masowy rozwój pielgrzymowania. Piesze pielgrzymowanie zwiększyło się gwałtownie wraz z wyborem kardynała Karola Wojtyły (1920-2005) na Stolicę Piotrową. W dniach 4-6 czerwca 1979, w czasie pierwszej pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojczyzny, zgromadziło się na Jasnej Górze około trzech i pół miliona pielgrzymów, z których spora część przyszłą pieszo. W pieszych pielgrzymkach uczestniczy rocznie około 200-250 tysięcy pielgrzymów. Wśród nich są wielkie pielgrzymki stanowe: robotników, rolników, maturzystów, młodzieży szkolnej, dzieci pierwszokomunijnych, nauczycieli i wychowawców, kolejarzy, służby zdrowia, prawników, żołnierzy, policjantów, łącznościowców, pracowników komunalnych, straży pożarnej. We wszystkich tych pielgrzymkach uczestniczy hierarchia Kościoła polskiego oraz przedstawiciele władz państwowych. Ważny dla eklezjalnego wymiaru pielgrzymowania na Jasną Górę jest udział pątników z Europy i całego świata. Od 1966 roku pielgrzymi spoza granic Polski uczestniczą w pielgrzymkach pieszych, dziś liczba ich rośnie w tysiące.

-----

Wjeżdżając do Częstochowy zajechaliśmy na małe co nieco do "Galerii Jurajskiej" - dużego centrum handlowego, jakich wiele w całym kraju. Jakież było nasze zdziwienie, gdy zobaczyliśmy tu replikę matejkowskiej "Bitwy pod Grunwaldem", tyle że wykonaną haftem krzyżykowym. Przy okazji podziwiania robiącego naprawdę spore wrażenie dzieła, dowiedzieliśmy się że ambitny zespół przymierza się teraz do wykonania repliki "Hołdu Pruskiego", na które to przedsięwzięcie zbierane były fundusze. Niestety, nie wiem, czy udało się zrealizować ten projekt.

 

Zaparkowaliśmy niedaleko klasztoru jasnogórskiego, a dochodząc do prowadzącej doń Alei NMP przeszliśmy przez ładny park 3 Maja, w którym stoi pomnik Stanisława Moniuszki (1819-1872). W miejscu tym przed wojną stał pomnik Kazimierza Pułaskiego (1745-1779), który został zniszczony przez okupantów. Na cokole tego obelisku ustawiono rzeźbę przedstawiającą Stanisława Moniuszkę, której autorem jest Stefan Policiński (1898-1978). Pomnik ufundowany został przez śpiewaków chóru męskiego "Pochodnia". Odsłonięcie pomnika nastąpiło 22 listopada 1958 roku.

 

Aleja Najświętszej Maryi Panny to ulica w Częstochowie, będąca główną, reprezentacyjną arterią komunikacyjną centrum miasta. Prowadzi do klasztoru jasnogórskiego. Jest usytuowana równoleżnikowo, ma długość ok. 1,5 kilometra i szerokość 44 metrów. Aleja powstała na początku XIX wieku jako droga łącząca Częstochowę i Nową Częstochowę, miasta administracyjnie połączone w 1826 roku. Plan alei, na polecenie władz województwa kaliskiego Królestwa Polskiego, stworzył inżynier Jan Fryderyk Karol Bernhard (1776-1837). Mimo że w rejestrze ulic widnieje nazwa "Aleja", trakt przez częstochowian zwany jest "Alejami", gdyż zwyczajowo, dzieli się ją na trzy "aleje". Początkowo zwana była Aleją Panny Maryi, później - tak jak obecnie. W czasie okupacji hitlerowskiej początkowo zmieniono jej nazwę na Marien-Allee, a od stycznia 1942 roku - na Adolf Hitler-Allee.

Wyjście z Alei NMP na błonia przed klasztorem jasnogórskim i widok sanktuarium. Bryła sanktuarium chroniącego Cudowny Obraz, ukształtowana jest przez kolejne epoki i style w sztuce: gotyk, renesans, barok, regencję i eklektyzm. Tradycje pielgrzymowania na Jasną Górę sięgają samych początków sanktuarium. W krótkim czasie stało się ono jednym z najbardziej uczęszczanych miejsc pielgrzymkowych. W roku 2008 na błoniach przed klasztorem pojawiły się wystawione dla pątników krzesełka. Pielgrzymów wyraźnie cieszy to udogodnienie. Podobnie jak inne usprawnienia organizacyjno-komunikacyjne, których sanktuarium ma coraz więcej.

 

 

 

 

 

Grupa księży, wyruszających z komunią św. do pielgrzymów zgromadzonych na błoniach u stóp klasztoru.

Na Placu Przyklasztornym znajduje się pomnik Prymasa Tysiąclecia - Stefana kardynała Wyszyńskiego (1901-1981) dłuta Jana Kucza z ASP w Warszawie. Monument ufundowało polskie małżeństwo Sawko ze Stanów Zjednoczonych. Twarz kardynała na rzeźbie celowo zwrócono jest w kierunku północnym, tj. klasztoru. Kardynał Wyszyński ukazany jest, jakby pokornie się modlił i oddawał hołd NMP Jasnogórskiej.

Cztery bramy na Jasną Górę poprzedza okrągły placyk na lekkim podwyższeniu. W jego centralnej części znajduje się ułożony z kostki herb paulinów. Dalej, widoczna jest pierwsza z bram wiodących od tej strony do klasztoru - tzw. Brama Lubomirskich. Wybudowana została ona w latach 1722-1723. Prace prowadzone były przez wrocławskiego kamieniarza Jana Limbergera na koszt podkomorzego koronnego Jerzego Dominika Lubomirskiego (~1665-1727). Bramę zdobią figury św. Pawła, św. Antoniego oraz najwyżej położona, wieńcząca bramę figura św. Michała Archanioła oraz znajdujący się bezpośrednio pod nią, w eliptycznej wnęce, obraz przedstawiający Matkę Boską Jasnogórską. Nad wejściem wyryty jest po łacinie pierwszy wers modlitwy Pod Twoją Obronę: "Sub tuum praesidium".

 

W roku 1767 wybudowano kolejną bramę na przyjazd króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732-1798) - który jednak na Jasną Górę nigdy nie przybył. Bramę tę pierwotnie nazwano imieniem króla, lecz w 1955 roku zmieniono jej nazwę na Bramę Matki Boskiej Królowej Polski. Ozdobiona jest obecnie płaskorzeźbą Matki Boskiej, która to zastąpiła wizerunek Stanisława Augusta Poniatowskiego, jaki pierwotnie znajdował się nad otworem wejściowym bramy.

Tzw. Brama Matki Boskiej Bolesnej wzniesiona została w roku 1641 po dziesięcioletniej budowie. Przebudowano ją w 1891 roku, z wykorzystaniem kamienia ciosanego. W okresie, gdy Jasna Góra pełniła także funkcję twierdzy brama ta była połączona mostem zwodzonym z położoną za nią, widoczną także na zdjęciu Bramą Wałową i w jej obrębie wyraźnie zaznaczały się umocnienia obronne.

 

Wyjście spod Bramy Wałowej na Dziedziniec Główny.

Ponad jasnogórskim zespołem architektonicznym góruje wysoka, bardzo wysmukła wieża, do niedawna najwyższa w Polsce (obecnie najwyższą wieżą jest wieża w sanktuarium Maryjnym w Licheniu, mierząca 141 m). Wieża jasnogórska ma 106,3 m wysokości. Obecna, piąta w historii sanktuarium, w dolnej części pochodzi z 1714 roku, natomiast jej szczyt - z początku XX wieku. Całość jest niezwykle spójna i nosi cechy baroku. Nad pierwszą kondygnacją wieży umieszczony jest zegar, który posiada tzw. carillon, czyli kuranty, 36 dzwonów i dzwonków, które co kwadrans wygrywają melodie pieśni maryjnych, w innych okresach roku liturgicznego także kolędy i pieśni wielkanocne. Na dzwonach tych można grać, gdyż przygotowana jest odpowiednia do tego klawiatura. Zegar wieżowy napędzany jest mechanizmem trzech przeciwwag. Został on sprowadzony z Melinej w Belgii. Na narożnikach środkowej kondygnacji wieży ustawione są 4 figury: św. Pawła Pierwszego Pustelnika, zwanego też Pawłem z Teb (~228~341) św. Floriana z Lauriacum (?-304) , św. Kazimierza (1458-1484), i św. Jadwigi Królowej (1374-1399). Najwyższą, piąta kondygnację, na którą prowadzi 516 stopni, zdobią posagi doktorów kościoła: św. Leona Wielkiego (390/400-461), św. Grzegorza z Nazjanzu (~330-389/390), św. Augustyna z Hippony (354-430) i św. Ambrożego z Mediolanu (~339-397). Iglicę wieży wieńczy kruk z bochenkiem chleba w dziobie, oraz metalowa chorągiewka z monogramem imienia Najświętszej Maryi Panny, a najwyżej znajduje się krzyż, którego palące się w nocy lampy są symbolem światła i mocy płynącej z tego świętego miejsca. W 2000 roku wieża została całkowicie odrestaurowana.

 

 

 

 

 

 

Na dziedzińcu Głównym. Widoczny po lewej stronie pierwszego zdjęcia i na drugim zdjęciu budynek to tzw. Pokoje Królewskie. Zostały wybudowane na planie litery "L" w 1644 roku, jako miejsce zakwaterowania dostojników państwowych. Wynikało to z faktu, że reguła paulinów zabraniała wstępu nieduchownym na teren klasztoru. Parter zajmowała apteka, wzmiankowana w I połowie XVII wieku, zreorganizowana i poważnie unowocześniona w 1714 roku. Na trzecim zdjęciu widoczne są zegary słoneczne na fasadzie XVII-wiecznej kruchty nad wejściem do bazyliki. Oba zegary różnią się między sobą wyłącznie rodzajem cyfr (na jednym godziny oznaczone są cyframi rzymskimi, na drugim - arabskimi). Na czwartymm zdjęciu widoczne są budynki stojące przy Dziedzińcu Głównym. Są to, patrząc od lewej: Pokoje Królewskie, XVII-wieczna kruchta stanowiąca bramę do Kaplicy św. Antoniego Padewskiego i Bazyliki Jasnogórskiej, Kaplica św. Pawła Pierwszego Pustelnika (zwana też Kaplicą Denhoffów) oraz Kaplica Serca Pana Jezusa (zwana także Kaplicą Jabłonowskich). Na piątym zdjęciu widoczny jest fragment Dziedzińca Głównego w pobliżu kaplic: Denhoffów i Jabłonowskich, widocznych po lewej stronie zdjęcia. Na wprost mieści się tzw. Wieczernik. Został on zbudowany w latach 1921-1927 na miejscu dawnego cmentarza. Jego projektantem był krakowski architekt Adolf Szyszko-Bohusz (1883-1948). Wieczernik zamknięty jest trzema bramami od strony zachodniej, środkowa z nich zdobiona jest herbem fundatorów (Potockich herbu Pilawa). W środku znajduje się dość duży plac, a na ścianach południowej, wschodniej, północnej wąskie przejścia o charakterze krużganków. W Wieczerniku znajduje się także, zajmująca dwie kondygnacje, kaplica. W ostatnim okresie w Wieczerniku zamontowano windę, umożliwiającą wjazd na wały i zjazd z nich osobom niepełnosprawnym. Wieczernik jest miejscem, gdzie udzielana jest komunia św. i spowiedź św., szczególnie w czasie znacznego napływu pielgrzymów. Każdy spowiednik, zasiadając w konfesjonale, wsuwa w specjalne ramki kartkę ze swym imieniem, nazwiskiem i listą języków, którymi włada.  

 

 

 

Widok z Dziedzińca Głównego w kierunku Bastionu św. Barbary (Bastionu Lubomirskich). Budynek po lewej stronie to tzw. Domy Muzykantów, a po prawej - tzw. Pokoje Królewskie. Domy Muzykantów usytuowane są w południowej części Dziedzińca Gospodarczego. Wybudowane zostały w XVII wieku z przeznaczeniem na mieszkania dla chórzystów, a następnie - po likwidacji chóru a capella - dla członków grupy wokalno-instrumentalnej (stąd nazwa). Muzycy byli wykonawcami krótkich utworów (intriad) w czasie odsłonięcia i zasłonięcia Obrazu, a także w czasie wizyt niektórych osobistości państwowych.

Zdobienie południowej ściany Pokoi Królewskich. Dzieje Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej od momentu pojawienia się na Jasnej Górze, aż do czasów współczesnych nierozerwalnie splatają się z losami Polski. Cudowny wizerunek Jasnogórskiej Bogurodzicy od początku powstania Sanktuarium uznany został za relikwię Królestwa Polskiego. Otoczony powszechnym kultem, tak przez władców, jak i wszystkie stany, od stuleci stanowi jeden z podstawowych elementów świadomości narodowej.

Kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, wybudowany został na początku XV wieku. Początkowo była to trzyprzęsłowa budowla jednonawowa, z dwuprzęsłowym wydłużonym prezbiterium. Po prawej stronie od zachodniego wejścia do kościoła, przy północnej ścianie nawy usytuowana była pierwotna wieża. Zarówno kościół, jak i fundowana wcześniej, bo pod koniec XIV wieku przez króla Władysława II Jagiełłę, kaplica Matki Bożej mieszcząca Cudowny Obraz, połączona była z krużgankiem pierwotnego założenia klasztornego. Krużganek zaś połączony był z kościołem. Pomiędzy kościołem i kaplicą Matki Bożej znajdowała się pierwotna kaplica św. Pawła Pierwszego Pustelnika, Patriarchy Zakonu Paulinów, zaś na wschód od niej zakrystia. Na piętrze krużganku klasztornego umieszczone było dormitorium zakonników. Ten typ architektonicznego założenia klasztornego przejęli paulini z Węgier, skąd przybyli na Jasną Górę w 1382 roku. W drugiej połowie XV wieku ten jednonawowy początkowo kościół został rozbudowany. Dobudowano doń trójnawowy korpus, tak że wcześniejsza jednonawowa budowla stała się wydłużonym prezbiterium. Kościół posiadał wyposażenie, na które składał się zespół ołtarzy, z ołtarzem głównym wykonanym w stylu manieryzmu, jak też i z organów. Niestety to wyposażenie zmieniające się na przestrzeni wieków, w swej różnorodności stylów spłonęło w czasie pożaru w roku 1690. Obecna bazylika jest monumentalnym dziełem sztuki barokowej, powstałym w latach 1692-1695 i 1706-1728. Sklepienia nawy głównej, prezbiterium, oraz naw bocznych pokrywają freski szwedzkiego artysty Karola Dankwarta (?~1703) z końca XVII wieku. Otacza je wspaniała dekoracja stiukowa. Tematyka malowideł w prezbiterium nawiązuje do tytułu kościoła, jakim jest historia znalezienia i tryumfu Krzyża Świętego. W nawie głównej i nawach bocznych malowidła przedstawiają chwałę Maryi i Jej cnoty. W bazylice znajdują się wspaniałe duże organy, posiadające 105 głosów. Stół gry ma 4 manuały. Szafa organowa jest rekonstrukcją XVIII- wiecznych organów, same zaś organy pochodzą z 1956 roku. Prezbiterium jest częścią najciekawszą, a zarazem mającą największe znaczenie religijne i sentymentalne. Zbudowane jest na planie prostokąta i składa się z dwóch przęseł nakrytych sklepieniem kolebkowym z lunetami. Fragment ścian i sklepienia pokrywają freski wykonane najprawdopodobniej przez Tomasza Dolabellę (~1570-1650) ok. roku 1600. Kaplica wyposażona jest w przejście do zakrystii oraz dwa ostrołukowe okna wychodzące w kierunku północnym na wirydarz. Ołtarz główny kaplicy pochodzi z lat 1645-1650, a ufundowany został przez kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego (1595-1650). Cały jest drewniany, obłożony hebanem - dodatkowo zdobiony ornamentami ze srebra (głównie figurami), ufundowanymi przez Zygmunta III Wazę. Ołtarz przedstawia scenę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Kompozycyjnie podzielony jest na dwie strefy. W centralnym miejscu znajduje się scena Wniebowzięcia, Maryja uniesiona jest do nieba, u góry zaś Trójca Święta czekająca z koroną chwały. Całość utrzymana jest w stylu baroku niezwykle dynamicznego. Nad głównym ołtarzem wisi srebrna lampa ufundowana przez królową Marię Kazimierę de La Grange d'Arquien Sobieską (1641-1716). Do południowej nawy bocznej przylegają trzy XVII- wieczne kaplice: św. Pawła Pierwszego Pustelnika (zwana też kaplicą Denhoffów), oraz dwupoziomowa kaplica, u góry - Najświętszego Serca Pana Jezusa, na dole - Świętych Relikwi. 

 

 

 

 

 

W Kaplicy Cudownego Obrazu. Właściwie nosi ona nazwę Kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, niemniej w użyciu są także inne nazwy, takie jak Kaplica Cudownego Obrazu, czy Kaplica Matki Boskiej Jasnogórskiej. Kaplica znajduje się na północ od bazyliki, na wschód od Dziedzińca Gospodarczego - poprzedzona jest jednak własnym dziedzińcem. Kaplica jest sercem Jasnej Góry, szczególnym miejscem Eucharystii, modlitwy, sakramentu pojednania, duchowych przeżyć i nawróceń. W jej budowie wyróżnia się trzy części w zależności od daty powstania: pierwsza z nich - prezbiterium, ufundowana przez Władysława II Jagiełłę, pochodzi z lat 1429-1450; druga - renesansowa, ufundowana przez prymasa Macieja Łubieńskiego (1572-1652), pochodzi z lat 1641-1644; zaś trzecia - zwana przybudówką, pochodzi z lat 1929-1933. Otoczony szczególnym kultem wizerunek Matki Bożej Jasnogórskiej był ośrodkiem, wokół którego rozbudowano zespół obiektów sakralnych. Pierwotnie obraz został umieszczony w drewnianym kościółku, który paulini otrzymali w 1382 roku z rąk księcia Władysława Opolczyka. W latach 1642-1644 dołączono do gotyckiej kaplicy trójnawową budowlę barokową, typową dla polskiej architektury z przełomu okresu manieryzmu i baroku, często określaną jako styl lubelski. Dziś zalicza się ją do czołowych dzieł polskiego budownictwa doby kontrreformacji. Za panowania króla Władysława II Jagiełły, przy wydatnej pomocy jego żony, św. Jadwigi Andegaweńskiej (1374-1399), zbudowano gotycką kaplicę, która stanowi obecnie prezbiterium, oddzielone od reszty świątyni kratą gdańską z 1644 roku. W prezbiterium tym znajduje się hebanowy ołtarz barokowy ze srebrną bogatą dekoracją rzeźbiarską z 1650 roku, ufundowany przez kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego (1595-1650). Srebrna zasłona, która zakrywa Cudowny Wizerunek, pochodzi z 1673 roku. Tu znajduje się święty i otoczony kultem cudowny obraz Matki Bożej Królowej Polski, o której poeta Jan Lechoń (1899-1956) napisał pamiętne słowa: "Matka Boska Częstochowska, ubrana perłami, Cała w złocie i brylantach, modli się za nami. [...] Która perły masz od królów, złoto od rycerzy, W którą wierzy nawet taki, który w nic nie wierzy". Ciemna twarz Madonny Częstochowskiej kontrastuje ze złotymi koronami i przebogatymi, mieniącymi się klejnotami sukienkami. Wszystkie sukienki są wyrazem czci dla Maryi i rozszerzania się Jej kultu. Zwyczaj zawieszania darów wotywnych bezpośrednio na obrazie, w postaci klejnotów o dewocyjnym i świeckim charakterze, ugruntował się w ciągu XV wieku w oparciu o starszą tradycję. Trwał nieprzerwanie do II połowy XVII wieku. Właściwe "sukienki obrazu", w ich dzisiejszej lub zbliżonej formie, pojawiają się dopiero od II połowy wieku XVII. Na mocy aktu papieża Klemensa XI (1649-1721) z roku 1716 biskup chełmski Krzysztof Andrzej Jan Szembek (1680-1740) dokonał 8 września 1717 roku koronacji jasnogórskiego obrazu. Była to druga ceremonia koronacji obrazu na ziemiach polskich (pierwszym koronowanym w Polsce obrazem był obraz Matki Bożej Łaskawej - koronowany w 1651 roku w kościele ojców pijarów przy ulicy Długiej w Warszawie). Jak podają historycy, w uroczystości uczestniczyło 200 tys. wiernych. Aktualnie jest osiem sukienek Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej: brylantowa (zwana też diamentową), wierności (zwana też rubinową) - obie z XVII wieku, koralowa z 1910 roku, milenijna z 1966 roku, koralowa (zwana też koralowo-perłowo-biżuteryjną) z 1969 roku, sześćsetlecia (zwana też koralowo-perłową) z 1981 roku, sześćsetlecia (zwana też złotą) z 1982 roku oraz sukienka bursztynowo-brylantowa (zwana też sukienką zawierzenia Totus Tuus) - powstała w 2005 roku. Najstarsze ujęcie dziejów ikony stanowi "Translatio tabulae Beate Mariae Virgnis quam Sanctus Lucas depinxit propriis manibus". Jest to rękopis papierowy, zachowany w odpisie z I polowy XV wieku. Przypisuje on autorstwo obrazu św. Łukaszowi, który - wedle legendy - miał uwiecznić Madonnę na deskach stołu, przy którym modliła się i zasiadała do posiłku. Tajemniczy i nietypowy obraz jasnogórski stał się przedmiotem wielu badań i kontrowersyjnych hipotez. Datowano go na różne lata (od VII do XV wieku). Dla badań nad najwcześniejszymi dziejami obrazu zasadnicze znaczenie miała analiza takich elementów, jak: wymiary podobrazia, jego grubość, sposób opracowania nimbów, wreszcie ślady istnienia pierwotnie na odwrocie dwóch listew wzmacniających poprzecznych, które silnie zagrzybione, zapewne na skutek przylegania przez dłuższy czas ikony do muru - zostały później usunięte: analiza wszystkich tych elementów pozwoliła na określenie miejsca, czasu powstania i funkcji, jaką pełniła ikona w samych początkach swojego istnienia. Została ona wykonana niewątpliwie w kręgu bizantyjskiego malarstwa ikonowego, zapewne w XIII wieku. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Trzecia część Kaplicy Cudownego Obrazu została dobudowana w 1929 roku na miejscu XVIII-wiecznego przedsionka. Filary i ściany tej trójnawowej budowli obłożone są ryngrafami i tablicami wotywnymi, głównie żołnierzy polskich ze wszystkich frontów świata oraz męczenników poległych w walce o wolną Polskę w okresie komunizmu. W niszy lewej ściany umieszczona jest urna z prochami o. Klemensa Augustyna Kordeckiego (1603-1673) - bohaterskiego obrońcy Jasnej Góry z czasów "potopu" szwedzkiego. Umieszczono tu też obraz, przedstawiający śluby złożone przez króla Jana II Kazimierza Wazę (1609-1672) w katedrze lwowskiej w dniu 1 kwietnia 1656 roku.

 

 

 

 

 

Widok w kierunku zachodnim sprzed wejścia do Kaplicy Cudownego Obrazu i niewielki dziedziniec przed tą kaplicą. Na dziedzińcu tym umieszczono dwie tablice, upamiętniające ofiary katastrofy smoleńskiej. Szkoda jedynie, że w bardzo prostym tekście w języku francuskim i rosyjskim były ewidentne błędy językowe.

 

 

 

 

 

 

Jeden z jasnogórskich zakamarków.

 

 

Budynek mieszczący Muzeum 600-lecia położony i inne zabudowania klasztorne położone przy Dziedzińcu Gospodarczym. 

 

 

 

  

 

 

 

 

Na pierwszym zdjęciu - widok z Dziedzińca Gospodarczego w kierunku południowym. Po lewej widoczny jest budynek Pokojów Królewskich, na wprost - Domy Muzykantów, po prawej zaś - budynek Arsenału. Na drugim zdjęciu - widok Dziedzińca Gospodarczego w kierunku północnym. Budynek po lewej stronie to Arsenał, Na trzecim zdjęciu widoczny jest detal architektoniczny z fasady budynku Arsenału. XVII-wieczny budynek stojący w zachodniej stronie jasnogórskiej twierdzy służył do przechowywania amunicji i broni. Po poddaniu twierdzy w 1813 roku zbrojownia jasnogórska została ograbiona przez Rosjan. W 1969 roku w budynku dawnego arsenału utworzono muzeum militarne. Tematycznie dzieli się ono na trzy działy: zabytkowy oręż, historia fortecy jasnogórskiej oraz wota militarne. Wśród zbiorów jest wiele cennych pamiątek historycznych, m.in.: kule armatnie zebrane po "potopie" szwedzkim w 1655 roku, dary Jana III Sobieskiego (1629-1696) po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem w 1683 roku - m.in. fragment meczetu polowego Wielkiego Wezyra Kara Mustafy - Merzifonlu Kara Mustafy Paszy (1634/1635-1683), szable i buławy hetmanów polskich, wota zesłańców polskich na Sybir po upadku powstania styczniowego, bogata kolekcja odznaczeń i medali od XVII do XX wieku.

 

 

 

 

Widok z Dziedzińca Gospodarczego w kierunku wschodnim. Budynek na pierwszym planie to tzw. Pokoje Królewskie, za nim - widoczna jest XVII-wieczna kruchta prowadząca do Kaplicy św. Antoniego Padewskiego i Bazyliki Jasnogórskiej.

 

 

Wejście na wały okalające sanktuarium jaśnogórskie, stanowiące część dawnego "Fortalitium Marianum". Z tyłu widoczny jest fragment budynku Pokojów Królewskich oraz XVII-wiecznej kruchty.

 

 

Widok na zabudowania jasnogórskie od strony Bastionu św. Barbary (zwanego też Bastionem Lubomirskich). Na pierwszym planie widoczny jest Arsenał, dalej fragment Pokojów Królewskich, za nim wieża klasztoru, a po prawej - fragment Domów Muzykantów.

 

 

Jasnogórska twierdza otoczona była murem już w roku 1624, z wejściem jedynie od strony wschodniej - obecna brama Jana Pawła II, widoczna na pierwszym zdjęciu, pierwotnie zwana była wjazdową. Brama ta zmieniła nazwę w 1987 roku po ozdobieniu jej papieskim herbem i mottem Totus Tuus. Prowadzi ona do sanktuarium od strony zachodniej. Na drugim i trzecim zdjęciu widoczna jest ulica prowadzącą do klasztoru od zachodu.

 

 

 

 

 

Bastion św. Rocha (zwany też Bastionem Morsztynów). Jest to jeden z czterech narożnych bastionów tworzących Fortalitium Marianum - twierdzę otaczającą gmachy sanktuarium. Został on wzniesiony w latach 1624-1639 i rozbudowany pomiędzy 1678 a 1681 rokiem, kiedy to pierwotny, mniejszy bastion obudowano nieco większym, pozostałą przestrzeń zasypując gruzem i ziemią. Wszystkie jasnogórskie bastiony zostały wybudowane w oparciu o holenderski styl budowy umocnień zakładający użycie znacznej ilości ziemi (wytrzymalszej od innych materiałów na ataki artylerii). Wysunięcie bastionów ku przodowi umożliwiło strzelanie na tył i boki atakujących oddziałów. Bastion św. Rocha był od 1991 roku systematycznie konserwowany, co doprowadziło do usunięcia późniejszych nawarstwień i odsłonięcia oryginalnych murów pamiętających sławne oblężenie szwedzkie Jasnej Góry w czasie "potopu" w listopadzie i grudniu 1655 roku. Wnętrze bastionu zaadaptowano na cele muzealne.

 

 

 

W parku klasztornym, który otacza z trzech stron mury sanktuarium, zbudowano w latach 1900-1913 drogę krzyżową, wykonaną według projektu Stefana Szyllera (1857-1933). Odlane w brązie figury 14 stacji są dziełem rzeźbiarza Piusa Welońskiego (1849-1931). Stało się już tradycją jasnogórskich pielgrzymek, że każda niemalże grupa odprawia tu nabożeństwo drogi krzyżowej. Często widać pielgrzymów, którzy przechodzą od jednej stacji do drugiej na kolanach. Fenomen nieustannie trwającej drogi krzyżowej na wałach Jasnej Góry jest jednym z najbardziej charakterystycznych rysów chrystocentrycznych tego maryjnego sanktuarium.

 

 

Budynki klasztorne widziane z wałów od strony północnej. Wały stanowią pozostałość dawnych umocnień klasztoru. Ich budowę rozpoczęto z inicjatywy Zygmunta III Wazy w 1620 roku. Przebiegiem prac nad fortyfikacją interesował się Władysław IV Waza (1595-1648). Powstała czworokątna twierdza z charakterystycznymi bastionami na ostrożach, otoczona gotycką fosą i wałami ziemnymi. Twierdza wytrzymała trzy oblężenia - Szwedów w 1655 roku, Rosjan w 1771 roku i Austriaków w 1809 roku. Bastiony zostały rozbudowane w pierwszej połowie XVIII wieku. Obecnie spełniają rolę miejsc widokowych na wałach jasnogórskich. Otrzymywały nazwy od nazwisk swych fundatorów: bastion południowo-zachodni - Lubomirskich (nazywany też Bastionem św. Barbary), bastion północno-zachodni - Morsztynów (tzw. Bastion św. Rocha), bastion północno-wschodni - Szaniawskiego (nazywany Bastionem św. Trójcy), zaś bastion południowo-wschodni - Potockich (nazywany też Bastionem Królewskim, Kordeckiego lub św. Jakuba). Obrona Jasnej Góry przed oblegającymi ją w listopadzie i grudniu 1655 roku wojskami szwedzkimi znana jest powszechnie, między innymi dzięki sienkiewiczowskiej relacji z "Potopu". Warto wspomnieć, o czym wiedzą już nie wszyscy, że dziesięć lat później, w sierpniu roku 1665 pod murami Jasnej Góry miała miejsce bitwa wojsk Jana II Kazimierza Wazy z rokoszanami Jerzego Sebastiana Lubomirskiego (1616-1667), która okazała się zwycięska dla wojsk rokoszan. Paulini z Jasnej Góry w czasie tej bitwy zamknęli bramy, aby uniknąć angażowania się w konflikt zbrojny między dwoma dobrodziejami klasztoru.

 

 

 

 

 

Pomnik Jana Pawła II znajduje się na bastionie Świętej Trójcy (zwanym też Bastionem Szaniawskich) i mierzy 4,3 m (bez cokołu). Autorem tego pomnika z brązu jest Władysław Dudek, a fundatorami małżeństwo Gołąb z USA. Został odsłonięty i poświęcony 26 sierpnia 1999 roku - w uroczystość Matki Boskiej Częstochowskiej, z udziałem Episkopatu Polski. Sam Jan Paweł II jako papież odwiedził Częstochowę sześciokrotnie: w latach 1979, 1983, 1987, 1991, 1997 i 1999. W roku 2006 sanktuarium jasnogórskie odwiedził także jego następca - Benedykt XVI. Monument przedstawia stojącego papieża w sutannie, z piuską w lewej ręce, wyciągającego prawą dłoń w geście pozdrowienia. Cokół okryty jest płytami z czerwonego marmuru.

 

 

 Pątnicy na błoniach przyklasztornych i na wałach klasztornych. Na trzecim zdjęciu widoczna jest grupa pielgrzymów słoweńskich w pobliżu Bastionu Królewskiego (zwanego też Bastionem Potockich). Nieco dalej, ale też w obrębie tego bastionu usytuowany jest pomnik znanego z kart "Potopu" o. Klemensa Augustyna Kordeckiego. Pomnik ten został wykonany ze spiżu wg projektu Henryka Antoniego Stattlera (1834-1877) w 1859 roku. Na wszystkich czterech bokach cokołu znajdują się herby zasłużonych przy obronie Jasnej Góry rodów: Czarnieckich, Krzyżtoporskich, Skórzewskich oraz Zamoyskich. Na murach sanktuarium, przy tzw. Ołtarzu pod szczytami, usytuowanym na wschodniej stronie wałów, co chwila odprawiane są msze, w których uczestniczą rzesze przybywających tu z całego świata pielgrzymów.

 

 

 

 

 

 

 

Figura Chrystusa Króla na tle Bazyliki Jasnogórskiej i Widok Dziedzińca Głównego. Na drugim i trzecim zdjęciu widoczna jest kaplica św. Pawła Pierwszego Pustelnika. Jest on patronem paulinów. Żył w III i IV wieku w Egipcie. Znany jest również jako Paweł z Teb. Zamożna rodzina zapewniła mu gruntowne wykształcenie. Wcześnie jednak został osierocony przez rodziców. Gdy za cesarza Decjusza Trajana (201-251) zaczęto prześladować wyznawców Chrystusa, szesnastoletni Paweł musiał ukryć się na pustyni. To, co początkowo było skutkiem przymusu, z czasem stało się jego świadomym wyborem. Św. Paweł postanowił pozostawić odziedziczony po rodzicach majątek i resztę życia spędzić w samotności, oddając się modlitwie. Żył na pustyni w zupełnym odosobnieniu blisko 90 lat. Jest pierwszym pustelnikiem znanym z imienia, stąd wziął się jego przydomek. W VI wieku miejsce odosobnienia świętego cesarz Justynian I Wielki (483-565) upamiętnił wystawiając duży kościół i klasztor. Na trzecim zdjęciu widoczna jest Kaplica św. Pawła Pierwszego Pustelnika (Kaplica Denhoffów) oraz Kaplica Serca Pana Jezusa (Kaplica Jabłonowskich) widziane z wałów w okolicach Wieczernika.

 

 

 

 

Malowidło przedstawiające św. Michała Archanioła w jednej z bram.

 

 

Jeden ze sklepików z dewocjonaliami na terenie sanktuarium.

 

 

Rzeźby na ścieżce modlitewnej na jasnogórskich błoniach. Ta na pierwszym zdjęciu przedstawia jedną z tajemnic różańcowych. Ta na drugim zdjęciu przedstawia imię, które Bóg objawił Mojżeszowi - "Jestem, który jestem" - w zapisie w języku hebrajskim.

 

 

 

Widok klasztoru od strony północno-wschodniej sprzed Bastionu Świętej Trójcy (Bastionu Szaniawskich).

 

 

Jeden z zabytkowych domów przy ulicy 7 Kamienic. Ulica 7 Kamienic to jedna z zabytkowych ulic w Częstochowie, położona w bezpośrednim sąsiedztwie Jasnej Góry. Ma około 600 metrów długości i otacza Wzgórze Jasnogórskie od strony południowej. Nazwa ulicy pochodzi od siedmiu domów, zbudowanych na początku XIX wieku. Nie każdy wie, że po upadku powstania warszawskiego, 5 października 1944 roku, siedziba kwatery Komendy Głównej Armii Krajowej przeniesiona została do Częstochowy i mieściła się przy ulicy 7 Kamienic aż do 19 stycznia 1945 roku, kiedy to ostatni komendant Armii Krajowej, gen. Leopold Okulicki ps. "Niedźwiadek" (1898-1946), wydał rozkaz zwalniający żołnierzy Armii Krajowej ze złożonej przysięgi wojskowej.

 

 

Kamienica na rogu ulic 3 Maja i Wieluńskiej. Ulica Wieluńska jest jedną z zabytkowych ulic w Częstochowie, położoną w bezpośrednim sąsiedztwie Jasnej Góry. Ma około 300 metrów długośc. Ulicą wiódł niegdyś trakt z Jasnej Góry do Wielunia. W zabudowie ulicy przeważają piętrowe kamieniczki z XIX wieku, późnoklasycystyczne i eklektyczno-klasycyzujące, pierwotnie przeważnie podcieniowe. Pod nr 1. mieści się Dom Pomocy Społecznej, dawniej Schronienie dla Paralityków, założone w roku 1885, a od 1907 roku prowadzone przez Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo.

 

 

 

Zabytkowy samochód-reklama ustawiony przy ulicy Wieluńskiej, w pobliżu Jasnej Góry.

 

 

-----

 

Dziękuję za uwagę.