--------------------

____________________

 

 

 



Moje podróże po Podlasiu (4)

1 wpis / 0 nowych
achernar51swiat
Obrazek użytkownika achernar51swiat
Offline
Ostatnio: 2 dni 14 godzin temu
Rejestracja: 01 cze 2020
Moje podróże po Podlasiu (4)

Opisywana podróż stanowi w istocie kompilację kilku wyjazdów na Podlasie sprzed kilku lat. Wszystkie one rozpoczynały się i kończyły w Warszawie. Ponieważ ilość zdjęć z poszczególnych wycieczek była niewielka, zdecydowałem się na ich połączenie - tym bardziej, że trasy wycieczek często się pokrywały.

Większość informacji o zwiedzanych miejscach, zaczerpniętych głównie z internetu (strony poszczególnych miejscowości, Wikipedia i inne), zamieszczam - jak zwykle - w opisach zdjęć. Autorem części z nich jest mój przyjaciel Andrzej - współuczestnik większości podlaskich wypraw.

-----

 

Tykocin

 

O historii Tykocina pisałem więcej w jednej z moich poprzednich podlaskich relacji, zamieszczonej na naszym forum. Nie będę się więc powtarzać, a zainteresowanych tym tematem zapraszam na strony tamtej podróży. Przybliżę za to nieco dokładniej niektóre z tykocińskich zabytków.

-----

Wielka Synagoga z 1642 roku. Obecnie w jej pięknych, ozdobionych barwnymi polichromiami wnętrzach oraz w sąsiadującym z nią Domu Talmudycznym (Bejt ha-Midrasz) z końca XVIII wieku mieści się muzeum. Prezentuje ono pamiątki bogatej historii Tykocina, w tym szczególnie zabytki kultury żydowskiej, która rozwijała się tutaj przez ponad czterysta lat. W głównej sali modlitewnej prezentowane są m.in. zabytkowe zwoje Tory nakryte koroną, tasy (małe platerowane złotem lub srebrem tarcze, które zawiesza się na ubraną Torę), tałesy (szale modlitewne), księgi, tefiliny (skórzane pudełeczka wykonane z jednego kawałka skóry koszernego zwierzęcia, w których znajdują się cztery ustępy Tory, ręcznie przepisane w języku hebrajskim przez sofera, noszone podczas modlitwy), chanukije (świeczniki chanukowe), menory, besaminki (pojemniczki na goździki i wonne korzenie, używane głównie w czasie ceremonii Hawdali na zakończenie szabatu, kiedy to przy zapachu spalanych wonności odmawia się błogosławieństwa). W wieży urządzono pokój rabina oraz rekonstrukcję "seder Pesach", czyli wieczerzy paschalnej). Wielka Synagoga zbudowana została na miejscu starszej, drewnianej bożnicy. W XVIII wieku do narożnika północno-wschodniego dobudowano niską wieżę, która pierwotnie służyła jako więzienie dla Żydów. W XVII i XVIII wieku synagoga stanowiła wielki żydowski ośrodek intelektualny. Działało przy niej wielu znanych, szanowanych rabinów i talmudystów. Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu o wymiarach 18 m x 18 m, w stylu barokowym z licznymi elementami późnorenesansowymi. Według niektórych źródeł, synagoga tykocińska wzorowana jest na warownej synagodze z Pińska z 1640 roku. W latach 40. XIX wieku synagoga przeszła gruntowny remont. Jest ona obecnie przykryta wysokim łamanym dachem z czerwonej dachówki. Zastąpił on pierwotny dach, zasłonięty wysoką attyką. Z trzech stron przylegają niskie przybudówki - niegdyś sklepiki, domy nauki, przedsionki oraz babińce, z których kobiety mogły obserwować modły przez zakratowane okienka. Wewnątrz w głównej, kwadratowej sali modlitewnej znajduje się bima, opierająca się na czterech masywnych filarach z bogatą renesansową dekoracją, zakończonych baldachimem stanowiącym strop, wewnątrz której znajduje się szulhan (specjalny stół, na którym umieszczano rodały). Na ścianach znajdują się barwne polichromie. Ich główny element dekoracyjny, obok ornamentów w kształcie wici roślinnych oraz lokalnych i egzotycznych zwierząt, to wielkie XIX-wieczne tablice z hebrajskimi i aramejskimi cytatami biblijnymi oraz tekstami modlitw. Na ścianie wschodniej znajduje się rzeźbiony w kamieniu, niezwykle bogato zdobiony aron ha-kodesz (szafa na zwoje Tory), zasłonięty bogato tkanym, nowym parochetem (bogato zdobioną, zazwyczaj aksamitną kotarą). Dawniej synagogę i pobliskie budynki gminy żydowskiej otaczał arkadowy mur z bramą, który po wojnie nie został odbudowany. Podczas II wojny światowej, w 1941 roku Niemcy zdewastowali i ograbili wnętrze synagogi i urządzili w niej magazyny. Po zakończeniu wojny, w synagodze nadal znajdowały się magazyny. W 1965 roku wybuchł pożar, który dopełnił dzieła niszczenia budynku, spłonęła unikalna biblioteka i archiwa gminy żydowskiej, a pozostałe, cudem uratowane księgi wrzucono do pobliskiej rzeki. W latach 1974-1978 przeprowadzono gruntowny remont i konserwację synagogi.

Wielka Synagoga z 1642 roku i Mała Synagoga, tzw. Dom Talmudyczny (Bejt ha-Midrasz) z końca XVIII wieku. Znajduje się on w sąsiedztwie Wielkiej Synagogi. Został wybudowany pod koniec XVIII wieku w stylu barokowym na planie prostokąta. Niemal doszczętnie zniszczony podczas II wojny światowej, został wyremontowany w latach 70. XX wieku. Pierwotnie, budynek mieścił szkołę religijną i stanowił dom talmudyczny. Dziś znajdują się tu bogate zbiory judaików, a w podziemiach restauracja "Tejsza", w której można spróbować potraw kuchni żydowskiej i regionalnej.

Naprzeciwko synagogi znajduje się dom, w którym mieszkał Marek Mordechaj Zamenhof (1837-1907) - autor podręczników i nauczyciel języków obcych, ojciec Ludwika Łazarza Zamenhofa (1859-1917), twórcy języka esperanto. Na ścianie frontowej umieszczono tablicę pamiątkową, ufundowaną przez mieszkańców Tykocina.

Duży Rynek to rozległy plac z okresu lokacji miasta, przekształcony po pożarze w 1656 roku w kompozycję barokową o trapezowatym kształcie. Otoczony jest zabytkową, bogato zdobioną, niską zabudową sięgającą XVIII wieku. Cały plac ma niepowtarzalny charakter ze względu na kamienistą drogę wokół rynku, dywany kwiatów latem oraz ławeczki na których można spokojnie odpocząć i cieszyć się klimatem tego miejsca. Środek placu zdobi pomnik hetmana Stefana Czarnieckiego (~1599-1665). Został on wzniesiony w 1763 roku i jest uważany za drugi - po warszawskiej Kolumnie Zygmunta III Wazy (1566-1632) - najstarszy pomnik świecki w Polsce. Jego autorem jest francuski rzeźbiarz Pierre de Coudray (1713-1770). Powstał z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego (1689-1771), prawnuka Stefana Czarnieckiego. Wykonana z piaskowca szydłowieckiego rzeźba dwumetrowej wysokości, umieszczona na cokole, przedstawia hetmana w stroju szlacheckim, ze złotą buławą w podniesionej ręce. Na cokole widnieją łacińskie inskrypcje z tekstem przywileju nadania hetmanowi starostwa tykocińskiego.

Kościół parafialny p.w. Świętej Trójcy. Został wzniesiony z fundacji hetmana Jana Klemensa Branickiego i jest wiązany z twórczością Jana Henryka Klemma (?~1777), barokowego architekta i pułkownika polskiego. Kościół został zbudowany w latach 1742-1748. Świątynia zamyka wschodnią ścianę Dużego Rynku i jest budowlą typu bazylikowego, z okazałą elewacją frontową, określaną jako fasada parawanowa. Po obu stronach elewacji frontowej znajdują się dwie wieże połączone z korpusem kościoła łukami i arkadami w kształcie półkolistych skrzydeł, wykończonych w części dachowej misternie wykonanymi rzeźbami. Sama parafia p.w. Trójcy Przenajświętszej została erygowana w 1434 roku z terytorium parafii Wizna staraniem późniejszego wojewody trockiego i wileńskiego Jana Gasztołda (1393-1458), któremu w 1433 roku Wielki Książę Litwy Zygmunt I Kiejstutowicz (~1360-1440) nadał dobra tykocińskie na własność. Zespół architektoniczny kościoła wyraźnie wzorowany jest na sztuce francuskiej. Został wzniesiony jako rodowe mauzoleum Branickich-Gryfitów, a później przekazany został księżom misjonarzom. Kościół konsekrowany został 12 lipca 1750 roku przez biskupa łuckiego Franciszka Antoniego Kobielskiego (1679-1755). Pamiątkowe dzwony z wież kościelnych, pochodzące jeszcze sprzed jego budowy, zostały wywiezione przez Rosjan w 1915 roku. W roku 1930 parafianie ufundowali 4 nowe dzwony, wykonane przez Stocznię Gdańską. Dziedziniec świątyni zamknięty jest od czoła żelaznym ogrodzeniem i bramą, zdobioną popiersiami czterech ewangelistów. Na placu kościelnym znajdują się kule armatnie, wydobyte z dna pobliskiej Narwi. Tuż za kościołem znajduje się budynek przeznaczony przez misjonarzy na seminarium duchowne, a obecnie pełniący funkcję plebanii parafialnej. Całość tworzy zespół architektoniczny, naśladujący rozwiązania rezydencjonalne i mający przypominać podróżującym traktem wileńsko-warszawskim świetność i pobożność fundatorów Gryfitów-Branickich. Zegar w wieży tykocińskiego kościoła jest zegarem wahadłowym. Jego napęd stanowią dwa obciążniki. Jeden obciążnik napędza wskazówki czterech tarcz zegarowych, drugi daje energię do bicia godzin i kwadransów. Na najwyższym piętrze wieży zawieszono dwa dzwony - większy do bicia godzin, mniejszy - do kwadransów. W latach 1995-2000 staraniem ks. proboszcza Witolda Nagórskiego przeprowadzono gruntowny remont i renowację zabytkowej świątyni.

Trójnawowe wnętrze kościoła p.w. Świętej Trójcy zdobią polichromie ścienne z 1749 roku, wykonane przez Sebastiana Ecksteina (1701-?). Barokowo-rokokowy ołtarz główny z ok. 1750 roku jest pozłacany i bogato zdobiony. Na ścianach po obu stronach wejścia widnieją dwa portrety małżonków Branickich - Jana Klemensa (1689-1771) i Izabeli Elżbiety z Poniatowskich (1730-1808). Autorem portretów jest Sylwester August Mirys (1700-1790) - nadworny malarz Branickich. W bocznych nawach, znacznie mniejszych i wspartych na czterech potężnych filarach, znajduje się sześć ołtarzy - również polichromowanych i złoconych. Wszystkie obrazy w nawach bocznych namalowane zostały przez Szymona Czechowicza (1689-1775). Konfesjonały, bogato zdobiona rokokowa ambona i chrzcielnica pochodzą z ok. 1750 roku. Ze współczesnych elementów wyposażenia, w kościele znajduje się kielich, którego papież Jan Paweł II (1920-2005) używał w czasie mszy świętej podczas swojej pielgrzymki do Łomży w 1991 roku. Kielich obecnie jest używany przy odprawianiu mszy świętych w największe uroczystości kościelne. Nad kruchtą rozciąga się balkon chóralny z rokokowymi organami. Zbudowane one zostały ok. 1760 roku - podobnie jak towarzyszący kościołowi zespół klasztorny - z fundacji Jana Klemensa Branickiego. Organy odrestaurowane zostały w latach 1997-1999. Należą one do najcenniejszych instrumentów w Polsce. Dzięki swoim walorom w doskonały sposób nadają się do wykorzystania ich, jako instrumentu koncertowego.

Ołtarz z wizerunkami świętych Edyty Stein i Maksymiliana Marii Kolbego w kościele p.w. Świętej Trójcy . Edyta Stein, znana jako św. Teresa Benedykta od Krzyża była niemiecką karmelitanką bosą pochodzenia żydowskiego. Żyła w latach 1891-1942. Prowadziła bardzo bogatą działalność naukową, przede wszystkim filozoficzną. Aresztowana przez Gestapo w Holandii została przewieziona do KL Auschwitz, gdzie prawdopodobnie 9 sierpnia 1942 roku zginęła w komorze gazowej. W roku 1987 została beatyfikowana, a w 1998 roku kanonizowana przez papieża Jana Pawła II. Ponadto, w 1999 roku została ogłoszona patronką Europy. Również Maksymilian Maria Kolbe (1894-1941) zginął w Auschwitz, poświęcając swe życie za współwięźnia. Ten polski franciszkanin konwentualny, publicysta i misjonarz został beatyfikowany w 1971 roku przez papieża Pawła VI (1897-1978) i kanonizowany w 1982 roku przez papieża Jana Pawła II.

Obok kościoła znajduje się tzw. Alumnat - Zakład dla Inwalidów Wojennych, wzniesiony w latach 1633-1636 jako przytułek i szpital dla żołnierzy weteranów pochodzenia szlacheckiego i wyznania katolickiego. Budowlę alumnatu usytuowano w miejscu, gdzie wcześniej funkcjonował stary dworzec królewski. W roku 1633 Sejm zatwierdził fundację przytułku, a po śmierci kolatora - marszałka wielkiego księstwa litewskiego i starosty tykocińskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego (?-1637) i jego żony Aleksandry z Sobieskich (?-1645), fundację potwierdził sąd sejmowy w roku 1646. Na rzecz Domu Inwalidów Wojskowych dalszego zapisu dokonał następny ówczesny starosta tykociński Wojciech Wessel (?-1656) z żoną Marianną z Potockich w 1655 roku. Jest to jedyny tego typu zachowany do dzisiejszych czasów obiekt w Polsce, zaliczający się do najstarszych w Europie. Przytułek dawał schronienie 12 pensjonariuszom. Podlegał bezpośrednio królowi, a w jego zastępstwie hetmanowi wielkiemu koronnemu. Pozostawał na utrzymaniu starostów, a następnie kolejnych właścicieli dóbr tykocińskich, pełniąc swą funkcję do czasów I wojny światowej. Szpitalem opiekowały się siostry zakonne z klasztoru benedyktynek w Grodnie. Budynek został zniszczony w latach 1914-1920. Odbudowano go po 1930 roku. W okresie międzywojennym, zarządzany przez magistrat miasta, użytkowany był jako mieszkanie dla najuboższych rodzin. Po II wojnie światowej, został przeznaczony na cele turystyczne. Obecnie znajduje się w nim hotel i restauracja.

Na ulicach miasteczka. Ze względu na bogatą historię, Tykocin dziś jest miejscowością bardzo atrakcyjną turystycznie. Sam układ urbanistyczny jest ciekawą, rzadko już spotykaną atrakcją. Miasto zachowało bowiem charakterystyczne cechy miasteczka żydowskiego - sztetla.

Na północnym brzegu Narwi usytuowany jest tykociński zamek. Pierwszą warownię w miejscu dzisiejszego zamku zbudował prawdopodobnie Jan Gasztołd (1393-1458) herbu Abdank, który w dniu 13 lutego 1433 roku otrzymał darowiznę w postaci grodu w Tykocinie. Podczas prac archeologicznych nie stwierdzono, by był to zamek murowany. Stwierdzono jedynie istnienie drewnianej palisady, zbudowanej na przełomie XV i XVI wieku. Po Janie, właścicielem Tykocina był jego syn Marcin (1428-1483). Warownia spłonęła ok. roku 1519, gdy jej właścicielem był wojewoda trocki Olbracht Gasztołd (1470-1539). Wtedy to właśnie zamek został najechany i spalony przez Kuncę, namiestnika zameczku w Waniewie, należącego do wojewody wileńskiego Mikołaja Radziwiłła (1470-1521). Według przekazów, drewniany zamek spłonął całkowicie wraz z majątkiem Olbrachta Gasztołda, który sam ledwo uratował się wraz z rodziną w czasie najazdu. Ród Gasztołdów wygasł wraz ze śmiercią Stanisława Gasztołda (1507-1542), wojewody trockiego i nowogródzkiego, pierwszego męża Barbary Radziwiłłówny (1520/1523-1551). Na podstawie ówczesnego prawa, po wygaśnięciu rodu w linii męskiej, jego dobra przypadały władcy, w związku z czym Tykocin wszedł do majątku prywatnego Zygmunta I Starego (1467-1548), a następnie jego syna Zygmunta II Augusta (1520-1572). Zamek rozbudowany został przez budowniczego królewskiego Hioba Bretfusa (?-1571) w latach 1549-1575, na polecenie króla Zygmunta II Augusta. Starostą tykocińskim w latach 1554-1568 był Jan Szymkowicz (~1530-1569), który zarządzał budową zamku, a po nim do roku 1571 roku funkcję starosty pełnił Hiob Bretfus. W 1569 roku ukończono budowę cekhauzu zamkowego, w związku z czym na zamek przewieziono działa z arsenału w Wilnie. Po śmierci Bretfusa pracami budowlanym kierował Wojciech Zakrzewski (zwany też w źródłach Wojtalem Murarzem), a starostą został Łukasz Górnicki (1527-1603). Za czasów panowania Zygmunta II Augusta, w latach 1548-1572 zamek nie pełnił funkcji rezydencji, lecz raczej miejsca gdzie przechowywano armaty oraz prywatny skarbiec i bibliotekę króla, sprowadzoną z Wilna. 10 września 1573 roku z zamku tykocińskiego wyruszył kondukt, wiozący na Wawel ciało zmarłego przed rokiem w niedalekim Knyszynie króla Zygmunta II Augusta. Król Stefan Batory (1533-1586) umieścil w zamku arsenał koronny z 500 armatami. W latach 1611-1632 zamek został na polecenie króla Zygmunta III Wazy (1566-1632) rozbudowany pod kierunkiem starosty tykocińskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego (?-1637). W trakcie prac budowlanych zasypano fosę i zburzono ceglany mur obwodowy z półokrągłymi bastejami, zastępując te fortyfikacje czterema wielkimi bastionami ziemnymi, połączonymi kurtynami. W 1655 roku, w czasie "potopu szwedzkiego", zamek obsadziły sprzymierzone ze Szwedami wojska księcia Bogusława Radziwiłła (1620-1669). 31 grudnia 1655 roku, gdy oblegały go wojska konfederacji tyszowieckiej, zmarł tu hetman wielki litewski książę Janusz Radziwiłł (1612-1655). Po pokonaniu wspierających króla Jana II Kazimierza Wazę (1609-1672) wojsk Sapiehów, Bogusław Radziwiłł wjechał do obleganego wcześniej zamku w dniu 26 lutego 1656 roku. Kolejne oblężenie twierdzy było prowadzone przez szlachtę podlaską, wiską i łomżyńską pod dowództwem pułkownika Samuela Oskierki i trwało ono od kwietnia do lipca 1656 roku. Ponowna blokada warowni trwała od listopada 1656 roku i zakończyła się jej zdobyciem przez wojska wierne Janowi II Kazimierzowi 27 stycznia 1657 roku. Na przełomie lutego i marca tegoż roku twierdzę zajęły wojska brandenbursko-pruskie elektora Fryderyka Wilhelma I Hohenzollerna (1620-1688) i zwróciły go na przełomie lipca i sierpnia. Za zasługi poniesione podczas "potopu szwedzkiego" zamek wraz z okolicznymi dobrami został ofiarowany hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu, który po zwycięskiej bitwie z Rosjanami pod Połonką w 1660 roku więził w nim jeńców. Zamek przez małżeństwo córki Stefana Czarnieckiego Aleksandry Katarzyny (?-1698) przeszedł w ręce marszałka Jana Klemensa Branickiego (1624-1673). W listopadzie 1705 roku w trakcie wojny domowej ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego (1677-1766) na tykocińskim zamku miała miejsce narada króla Augusta II Mocnego (1670-1733) z carem Piotrem I (1672-1725), na której ustanowiono Order Orła Białego. W 1734 roku zamek został zniszczony przez pożar. Od tego czasu, niezamieszkana budowla zaczęła popadać w ruinę. W 1750 roku na polecenie hetmana Jana Klemensa Branickiego (1689-1771) rozpoczęto rozbiórkę zamku, a okoliczni mieszkańcy wykorzystywali materiał do budowy nowych domów. W 1771 roku pozostałości zamku zostały zniszczone przez powódź. Po 1915 roku, podczas I wojny światowej, pozostałości murów posłużyły niemieckim żołnierzom do budowy drogi do Knyszyna, natomiast ziemię z dwóch bastionów wykorzystano do usypywania grobli. W 1965 roku podjęto nieudaną próbę odbudowy zamku. Na podstawie zachowanych fundamentów odtworzono wówczas jedynie przyziemie. W ostatnich latach, białostocki biznesmen Jacek Nazarko postanowił odbudować zamek. Konserwator zabytków zatwierdził projekt autorstwa Agnieszki Dudy oparty na odnalezionych w archiwum w Petersburgu planach warowni. W trakcie budowy jej teren był nadzorowany przez archeologów. Wiosną 2006 roku tykociński zamek stał już pod dachem. Obecnie jest on już udostępniony turystom i odbywają się tu cykliczne imprezy. W mrocznej sali w podpiwniczeniu zamku, w niszach ściennych znalazły się eksponaty historyczne, ściśle związane z okresem świetności twierdzy. Wystawa pozwala poznać i zrozumieć rolę zamku oraz miasta Tykocin w historii Rzeczypospolitej. Zobaczymy tu więc fragmenty drewnianych fortyfikacji z XV wieku; kule armatnie, które prawdopodobnie odlewane były na podgrodziu oraz inne eksponaty. Odrestaurowane wnętrza zamkowe zdobią meble i obrazy, zarówno z epoki, jak i współczesne. Warto zwrócić uwagę na widoczny na zdjęciach zrekonstruowany XVII-wieczny piec kaflowy, odtworzony z odnalezionych oryginalnych kafli.

Widok okolicy z murów tykocińskiej warowni.

-----

 

Goniądz

 

Goniądz to stary gród ziemi wiskiej, położony w powiecie monieckim nad Biebrzą. Już w średniowieczu przecinały go dwa nadbiebrzańskie szlaki z Grodna do Wizny. Miało to bardzo duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego grodu, był on bowiem stolicą powiatu. Pierwszą pisaną wzmiankę o Goniądzu odnotowano w 1358 roku, podczas zatwierdzenia ugody księcia litewskiego Kiejstuta Giedyminowicza (1308/1310-1382) z księciem mazowieckim Ziemowitem Trojdenowiczem (~1320-1381), dotyczącej wytyczenia granicy między Litwą i Mazowszem. W roku 1382 Goniądz został zastawiony przez księcia mazowieckiego Ziemowita IV (~1352-1426) Zakonowi Krzyżackiemu na okres 20 lat. Po wykupieniu powiatu goniądzkiego od Zakonu w 1401 roku, Goniądz został włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W latach 1501-1506 stanowił własność kniazia Michała Glińskiego (~1470-1534). W roku 1509 król Zygmunt I Stary (1467-1548) nadał dobra goniądzkie Mikołajowi Radziwiłłowi Rudemu (1512-1584), wojewodzie trockiemu i wielkiemu kanclerzowi litewskiemu. Około 1530 roku urodził się tu teolog ariański zwany Piotrem z Goniądza (~1530-1573).

Petronela Radziwiłłówna, córka Jana Radziwiłła (1492-1542), starosty żmudzkiego, poślubiwszy Stanisława Dowojnę (?-1573), starostę i wojewodę połockiego, nadała w 1547 roku Goniądzowi prawa miejskie. Po śmierci starościny w 1564 roku, Goniądz przejęła jej siostra Anna z Radziwiłłów Kiszczyna (?-1600), wojewodzina witebska, która w 1570 roku przekazała dobra goniądzkie królowi Zygmuntowi II Augustowi (1520-1572). Na mocy unii lubelskiej z 1569 roku, Goniądz został włączony do Korony, a w 1572 roku podporządkowany został starostwu knyszyńskiemu. Król Stefan Batory (1633-1686) wydał w roku 1579 uniwersał, ustanawiający w Goniądzu żupę solną dla województwa podlaskiego. Miasto rozwijało się jako ośrodek rzemieślniczo-handlowy, lecz wojny szwedzkie, epidemie i częste pożary przyczyniły się do jego upadku w XVII wieku. W czerwcu 1794 roku podczas powstania kościuszkowskiego oddziały powstańcze stoczyły zwycięską bitwę z wojskami pruskimi pod niedalekim Osowcem. W wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej Goniądz zajęły Prusy, zaś po roku 1807 miasto znalazło się pod zaborem rosyjskim. W końcu XIX wieku do Goniądza doprowadzono linię kolejową. Podczas I wojny światowej miasto zostało zniszczone przez działania wojenne, ze względu na biegnącą nad Biebrzą linię frontu. W 1921 roku zniszczony został przez pożar zabytkowy kościół parafialny p.w. św. Agnieszki z 1779 roku. Na jego miejscu ks. Adam Abramowicz wybudował nową świątynię, którą konsekrowano w 1924 roku.

Ciekawe są dzieje żydowskich mieszkańców miasteczka. W czasach staropolskich Goniądz dysponował przywilejem de non tolerandis Iudeis. Pierwsi Żydzi pojawili się zatem w mieście dopiero w okresie wojny północnej, na początku XVIII wieku. Początkowo zamieszkiwali oni na terenie dawnej jurydyki zamkowej, gdzie nie obowiązywał zakaz osadnictwa żydowskiego, który dotyczył jedynie siedlisk i gruntów mieszczańskich. Zgoda na osiedlanie się Żydów w mieście była najpewniej spowodowana zniszczeniami wojennymi, jakich doświadczył Goniądz podczas "potopu szwedzkiego" oraz epidemią, która pochłonęła wielu mieszkańców w II połowie XVII i w I ćwierci XVIII wieku. Drewniana synagoga została wzniesiona między rokiem 1716 i 1734, budowę murowanej bożnicy datuje się na II połowę XVIII lub początek XIX wieku. Żydzi z Goniądza zajmowali się przede wszystkim handlem. W końcu XIX wieku stanowili oni blisko 60 % mieszkańców miasta, zaś przed II wojną światową - około 50%. W mieście istniała elementarna szkoła hebrajska i biblioteka. Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu wojsk sowieckich do Goniądza życie miejscowych Żydów zmieniło się tylko nieznacznie. Prywatne sklepy zostały zlikwidowane. W ich miejsce okupant powołał tzw. kooperatywy, w których pracę w większości otrzymali Żydzi, z których wielu zostało członkami partii komunistycznej. Istnieją także świadectwa, że Żydzi byli bezpośrednio zaangażowani w typowanie Polaków na zsyłkę do ZSRR. Młodsi goniądzcy Żydzi chętnie także współpracowali z milicją i NKWD. Sytuacja uległa diametralnej zmianie po zajęciu miasta przez Niemców. Wtedy to Żydzi stali się głównym obiektem prześladowań okupanta i w większości zostali wymordowani. Wojny nie przetrwały też zabytki ich kultury materialnej. Zarówno synagoga, jak i kirkut zostały zniszczone - synagoga całkowicie, zaś z cmentarza pozostały jedynie resztki około 20 macew.

Okres po II wojnie światowej to czas odbudowy ze zniszczeń wojennych, ponieważ miasto przez pięć miesięcy znajdowało się na linii frontu i zostało zniszczone w 80%. Obecnie, Goniądz jest siedzibą Urzędu Miasta i Gminy. Jest niewielkim, dwutysięcznym, typowo rolniczym miasteczkiem w bezpośrednim sąsiedztwie Biebrzańskiego Parku Narodowego.

-----

Kościół p.w. św. Agnieszki. Parafia Goniądz powstała z fundacji wielkiego księcia litewskiego Witolda Kiejstutowicza (1350-1430). Pierwsza świątynia nosiła tytuł Wniebowzięcia NMP, św. Jana Chrzciciela i św. Agnieszki. Kościół ten został zniszczony w czasie "potopu szwedzkiego" w latach 1655-1660. W I połowie lat 60. XVII wieku został on odbudowany. W roku 1775 rozpoczęto budowę nowego drewnianego kościoła. Fundatorami świątyni byli biskup przemyski Antoni Wacław Betański (1715-1786), tytularny proboszcz Goniądza i Izabela z Poniatowskich Branicka (1730-1808). Budowlę zaprojektował nadworny architekt Branickich Jan Sękowski (1730-1804). W 1921 roku kościół ten doszczętnie spłonął. W 1907 roku proboszcz goniądzki ks. Jan Wojdyłowski wybudował na cmentarzu murowaną kaplicę neogotycką. Jeszcze przed I wojną światową proboszcz zabiegał o wystawienie nowego kościoła parafialnego. W 1914 roku został nawet zatwierdzony projekt neogotyckiej świątyni dla Goniądza, sporządzony przez sławnego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego (1844-1927). Obecnie istniejący, neobarokowy kościół wybudował w latach 1922-1924 ówczesny proboszcz ks. Adam Abramowicz wg projektu Oskara Sosnowskiego (1880-1939), profesora Politechniki Warszawskiej. Kościół konsekrowany został dnia 19 września 1924 roku przez biskupa wileńskiego Jerzego Bolesława Matulewicza-Matulaitisa (1871-1927). W czasie II wojny światowej, 10 sierpnia 1944 roku, zostały wysadzone przez Niemców dwie czołowe wieże oraz część ścian kościoła. Po wyzwoleniu świątynię odbudowano. Zasadnicze roboty wykonano w latach 1949-1955, a organizował je proboszcz ks. Antoni Warpechowski. W latach 1970-1972 trwały prace przy polichromii wewnątrz kościoła, prowadzone przez plastyków Teodora Szukałę i Henryka Kota (1927-2008) z Poznania. W latach 1990-1995 z inicjatywy proboszcza ks. Tadeusza Sołowieja przeprowadzono remont dachu kościoła przykrywając go blachą miedzianą, przebudowano prezbiterium, odnowiono kaplice: cmentarną i św. Floriana, odrestaurowano plebanię i dom parafialny. W 2002 roku świątynia została oświetlona z zewnątrz.

-----

 

Mońki

 

Mońki położone są w bezpośredniej bliskości twierdzy Osowiec i Biebrzańskiego Parku Narodowego. Na terenie dzisiejszego miasta istniała uprzednio wieś, założona na początku XVI wieku przez ród Mońków. Był to zaścianek szlachecki, który w 1535 roku otrzymał Mikołaj Kaczorowski. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej miejscowość została włączona do zaboru pruskiego, zaś po upadku Napoleona I Bonaparte (1769-1821), na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego weszła ona w 1815 roku w skład Królestwa Polskiego. W 1881 roku zbudowano tu stację kolejową, przy której powstało niewielkie osiedle. Rozbudowywało się ono dzięki obecności pobliskich koszar rosyjskich, zlokalizowanych w Hornostajach. W roku 1910 istniała tu pocztowa placówka telegraficzna. Do roku 1914 w Mońkach kwaterował 62. Suzdalski Pułk Piechoty. Podczas I wojny światowej 8. Armia niemiecka obległa rosyjską załogę pobliskiej twierdzy Osowiec, używając gazów bojowych (chloru), jednak zabudowania w samych Mońkach nie zostały zniszczone. W okresie międzywojennym utworzono w Mońkach parafię rzymskokatolicką, a w latach 1921-1935 wybudowano neobarokowy kościół. Powstał także nowy dworzec. Po wybuchu II wojny światowej Mońki znalazły się pod okupacją sowiecką, a po roku 1941 tereny te zajęli Niemcy. W czasie okupacji niemieckiej w okolicach miejscowości działały oddziały partyzanckie BCh. Podczas wycofywania się z tego rejonu, Niemcy zniszczyli moniecki kościół parafialny. W latach 1954-1975 Mońki były siedzibą powiatu, mimo że prawa miejskie uzyskały dopiero 1 stycznia 1965 roku. Wraz ze stworzeniem w Mońkach centrum powiatowego, rozpoczął się ich szybszy rozwój. W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, obsługujący gospodarstwa rolne powiatu. Największym zakładem w mieście jest mleczarnia "MSM Mońki", specjalizująca się w produkcji serów twardych typu holenderskiego i szwajcarskiego. Od czasu reformy administracyjnej w 1999 roku, miasto stanowi ponownie siedzibę powiatu. Od roku 1977 organizowane jest w Mońkach coroczne Święto Ziemniaka.

 

-----

 

Kościół p.w. MB Częstochowskiej i św. Kazimierza. W czasie I wojny światowej, ks. Mieczysław Małynicz-Malicki w roku 1916 rozpoczął budowę murowanej plebanii oraz kościoła p.w. MB Częstochowskiej. W roku 1920 erygowano nową parafię, co było spowodowane znacznym rozwojem osady, znajdującej się przy stacji kolejowej. Od roku 1925 dalszymi pracami budowlanymi kierował ks. Cyprian Łozowski. Neorenesansowa świątynia została wzniesiona wg projektu warszawskiego architekta Stefana Szyllera (1857-1933). W dniu 13 czerwca 1931 roku kościół został konsekrowany przez arcybiskupa metropolitę wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego (1876-1955). W 1944 roku wycofujące się wojska niemieckie zburzyły kościół. Po wojnie, ówczesne władze nie zezwalały na odbudowę zniszczonego kościoła aż do roku 1957, dlatego też nabożeństwa odbywały się w kaplicy św. Kazimierza na plebanii. Mury odbudowanego kościoła zostały poświęcone w dniu 9 września 1960 roku. Wykończenie wnętrza kościoła parafialnego trwało do roku 1966. W dniu 12 czerwca tego roku konsekracji odbudowanej świątyni dokonał biskup Władysław Suszyński (1898-1968). Kościół jest świątynią orientowaną, zbudowaną na planie krzyża łacińskiego. Posiada trójnawowy, bazylikowy, dwuprzęsłowy korpus z wydzielonym transeptem. Zamknięte półkoliście ramiona transeptu zakończone są kaplicami, otwartymi ku nawie głównej. Nawy boczne zakończone są kwadratowymi dwukondygnacyjnymi przedsionkami, pomiędzy którymi umieszczona jest sześciokondygnacyjna dzwonnica. We wnęce od frontu, na wysokości drugiej kondygnacji, umieszczony jest mozaikowy obraz MB Częstochowskiej. Na osi wieży znajduje się chór podsklepiony krzyżowo, otwarty na nawę główną półkolistą arkadą, natomiast na osi naw bocznych znajdują się ołtarze boczne, w których umieszone są obrazy: Świętej Rodziny, MB Ostrobramskiej i Jezusa Miłosiernego. Ołtarz główny znajduje się w prezbiterium na wysokości, którego znajduje się ambona. Układ prezbiterium jest wzbogacony ambitem, a w absydioli (małej absydzie) umieszczony jest obraz MB Częstochowskiej, pod którym znajduje się tabernakulum.

-----

 

Zabłudów

 

Zabłudów leży w odległości około 20 km od Białegostoku przy drodze do Lublina.

Miasto zostało lokowane na prawie magdeburskim w roku 1553 przez jego ówczesnych właścicieli - Chodkiewiczów, którym tereny te nadał król Kazimierz IV Jagiellończyk (1427-1492). Lokacja miasta zbiegła się w czasie z tworzeniem centralnej rezydencji Zygmunta II Augusta (1520-1572) w Knyszynie, gdzie pierwszym starostą był Aleksander Chodkiewicz (1457-1549). Bliskość rezydencji królewskiej miała zapewne wpływ na uświetnienie wyglądu i funkcjonalność nowo powstałego miasta. Twórcą jego urbanistycznego kształtu był Grzegorz Chodkiewicz (~1513-1572). Siedzibę dworską oddzielały od miasta rzeka i staw. W rynku usytuowano kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP. Ze względu na fakt osiedlania się we włościach zabłudowskich ludności ruskiej, Grzegorz Chodkiewicz ufundował w 1567 roku także cerkiew p.w. Zaśnięcia NMP i św. Mikołaja. W tym samym roku Chodkiewicz założył szpital - przytułek dla ubogich wyznawców obu religii, oraz ustanowił bakałarza do prowadzenia szkoły. Akt nadania praw miejskich zezwalał także na odbywanie jarmarku w dzień święta Wniebowzięcia NMP oraz cotygodniowych targów. W 1568 roku w Zabłudowie założono jedną z pierwszych drukarni na Grodzieńszczyźnie, przeniesioną pod koniec stulecia do Supraśla. Drogą dziedziczenia, miasto przeszło w posiadanie Paców, później Sapiehów, Leszczyńskich i Sanguszków, zaś w 1599 roku weszło w skład dóbr Radziwiłłów. Z racji tego, iż Radziwiłłowie byli zwolennikami reformacji, w ich włościach mogli uzyskać schronienie ewangelicy, arianie i Żydzi. W roku 1608 późniejszy kasztelan i wojewoda wileński oraz hetman wielki litewski książę Krzysztof II Radziwiłł (1585-1640) ufundował w Zabłudowie zbór kalwiński, a miasto stało się wielokrotnym miejscem synodów kalwinów litewskich. Okres kontrreformacji osłabił protestantów. Ich ilość stopniowo topniała, a w II połowie XIX wieku z powodu braku wiernych zbór kalwiński rozebrano. Ważną rolę w społeczności Zabłudowa odgrywali też Żydzi, zajmujący się głównie handlem i rzemiosłem. Gmina żydowska powstała tu w 1655 roku. W 1638 roku książę Krzysztof Radziwiłł zezwolił Żydom na budowę szpitala oraz bożnicy. Obok wzniesionej w 1646 roku pięknej drewnianej synagogi, pod koniec XIX wieku postawiono także duży dom modlitwy zwany "Grojse Bejt Midrasz". Funkcjonowały wówczas cztery domy modlitwy, szkoły żydowskie, a także teatr żydowski. Społeczność żydowska dysponowała także dwoma cmentarzami. W następnych wiekach liczba ludności żydowskiej systematycznie rosła, a u schyłku XIX wieku Żydzi stanowili około 60% mieszkańców Zabłudowa.

Wraz z najazdem szwedzkim, wojną z Moskwą oraz przemarszami zbuntowanych wojsk Korony i Litwy w II połowie XVII wieku, Zabłudów doznał wielu strat. Wydarzenia te zahamowały rozwój miasta, zdecydowanie wzrosła też liczba ludności chłopskiej. Zabłudów stał się miastem typowo rolniczym. W 1688 roku odbudowano kościół, który ucierpiał podczas działań wojennych. Prawdopodobnie wtedy zmieniono jego patronów na św. Apostołów Piotra i Pawła, którzy pozostali nimi do dziś. W wyniku rozbiorów, Zabłudów dostał się pod panowanie Prus, by po roku 1807 przejść pod władzę Rosji. Od 1815 roku w Zabłudowie zaczął się rozwijać przemysł włókienniczy. Wraz z przemarszem wojsk rosyjskich, tłumiących powstanie listopadowe w 1831 roku, w Zabłudowie wybuchła epidemia cholery, która zdziesiątkowała mieszkańców. Kolejne lata przyniosły ponowny rozkwit Zabłudowa, a co za tym idzie - wzrost liczby mieszkańców miasta, a w szczególności Żydów. Rozpoczął się też proces przemieszczania fabryk do obwodu białostockiego. W Zabłudowie funkcjonowały zakłady włókiennicze, gorzelnie, młyny i kilka dużych garbarni. W 1856 roku dobra zabłudowskie zostały sprzedane senatorowi, członkowi Senatu Rządzącego w Petersburgu, Aleksandrowi Iwanowiczowi Kruzenszternowi (1808-1888). W czasie I wojny światowej Zabłudów nie doznał większych zniszczeń. Tragiczne były natomiast lata kolejnej wojny. W latach 1939-1941 miasto było okupowane przez Sowietów. Po wybuchu wojny z Niemcami w czerwcu 1941 roku duża część Zabłudowa została zniszczona w wyniku nalotu niemieckiego, a po zajęciu miasta przez Niemców nowi okupanci spalili najcenniejszy zabytek miasta - wspomnianą wyżej, unikatową, drewnianą synagogę z 1646 roku. Ofiarą holocaustu padła niemal cała żydowska społeczność Zabłudowa, wywieziona do obozów zagłady (głównie do Treblinki) w 1942 roku.

W czasach PRL-u miasteczko zasłynęło z tzw. "cudu zabłudowskiego" - rzekomych objawień Matki Boskiej, które miały miejsce w 1965 roku. Nie zostały one jednak uznane przez Kościół Katolicki.

Będąc w Zabłudowie warto odwiedzić klasycystyczny kościół parafialny p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła i położoną w pobliżu cerkiew parafialną p.w. Zaśnięcia NMP. Obie budowle pochodzą z XIX wieku. W pobliżu miasta warto też obejrzeć pozostałości jednego z cmentarzy żydowskich, na którym zachowało się ok. 50 nagrobków i ohel cadyka Izaaka ben Cwi Dow Beera.

-----

Kościół parafialny p.w. św.Apostołów Piotra i Pawła to klasycystyczna świątynia, wybudowana w latach 1805-1840. Poprzedni kościół parafialny w Zabłudowie, pochodzący z XVI wieku, nosił tytuł Wniebowzięcia Matki Bożej. W połowie XVII wieku znacznie zniszczoną świątynię odnowił ks. Władysław Suszczewicz. Inwentarz z 1700 roku po raz pierwszy wymienił istnienie w kościele obrazu św. Apostołów Piotra i Pawła i podał jego nowy tytuł. W okresie, gdy Zabłudów znajdował się pod zaborem pruskim, władze nakazały w 1800 roku rozebranie starej drewnianej świątyni, gdyż groziła zawaleniem i w roku 1805 proboszcz zabłudowski ks. Jakub Pilkiewicz rozpoczął budowę nowej świątyni. Projektantem kościoła został Dominik Kułakowski, główny architekt powiatu białostockiego. Jego pomysł odwzorowania katedry wileńskiej z czasem porzucono, dodając dwie wieże. Konsekracji świątyni dokonał biskup wileński Wacław Żyliński (1803-1863) w 1856 roku. Świątynię zdobią trzy ołtarze: główny św. Apostołów Piotra i Pawła, boczne św. Michała Archanioła i Zwiastowania NMP. W latach 1936-1938 dokonano gruntownego remontu kościoła, ubogacając go ołtarzykiem MB Ostrobramskiej. W czasie II wojny światowej, mimo spalenia plebanii i domu parafialnego, kościół nie uległ zniszczeniu. Na drugim zdjęciu widoczna jest także cerkiew parafialna p.w. Zaśnięcia NMP, wybudowana w latach 1847-1855. Pierwsza wzmianka o istnieniu cerkwi w Zabłudowie pochodzi z 1507 roku. W roku 1567 hetman inflancki i marszałek wielki litewski Jan Hieronim Chodkiewicz (~1537-1579) ufundował monaster Zaśnięcia Bogarodzicy. Monaster zabłudowski w okresie po zawarciu unii brzeskiej, jako jeden z nielicznych pozostał nadal prawosławny, a samo miasto stało się terenem ścierania się wielu wyznań. Mieszkali tu katolicy, prawosławni, kalwini, a także bardzo liczni wyznawcy judaizmu. Zabłudowski monaster przetrwał do 1821 roku, kiedy to został poważnie zniszczony w wielkim pożarze, który wybuchł w mieście. Trzy lata później w roku 1824 klasztor w Zabłudowie został oficjalnie zamknięty przez rosyjskie władze cerkiewne. Obecna cerkiew parafialna w Zabłudowie została wzniesiona na miejscu stojącej wcześniej drewnianej prawosławnej świątyni.

-----

 

Trześcianka

 

Trześcianka jest sporą wsią, której historia sięga końca XV wieku. Istniał tu wówczas gród Trościanica, położony na szlaku z Litwy do Korony. Jego ślady istnieją do dziś w postaci wzgórka, nazywanego przez miejscowych Zamczyskiem. W pobliżu gródka, przed 1541 rokiem osiedlono chłopów królewskich starostwa bielskiego. Z tamtych czasów nie zachowały się jednak żadne materialne ślady. Miejscowość bardzo ucierpiała podczas "potopu szwedzkiego" w połowie XVII wieku. Godnym uwagi zabytkiem jest natomiast drewniana prawosławna cerkiew p.w. św. Michała Archanioła z lat 1864-1867 oraz przeniesiona tu z Białowieży, pochodząca również z XIX wieku, drewniana cerkiew cmentarna p.w. Ofiarowania NMP.

Dzisiejsza Trześcianka jest typową dla Podlasia, gęsto zabudowaną szeregówką. W zabudowie wsi przeważają drewniane domy, ustawione szczytami do drogi. Mają one wszystkie podobne gabaryty i zbliżone zdobnictwo. Wynika to stąd, że prawie wszystkie z nich powstały dopiero po I wojnie światowej i zbudowane zostały na niewielkich działkach, wymuszających niejako podobną wielkość domów. W jednej linii za domami znajdują się także budynki gospodarcze. Zabudowania są więc podobne, ale... diabeł tkwi w szczegółach. I te właśnie stanowią o różnorodności, mimo homogenicznego charakteru architektury wsi. Różne są bowiem kolory, kształty okiennic, detale zdobień, węgły, korony nadokienne itd. Pomimo podobieństwa, nie ma tu dwóch jednakowych domów. Zagrody są niezwykle zadbane, zdobią je ogródki pełne kwitnących kwiatów, w obejściach panuje porządek. Może właśnie dlatego ta wieś, leżąca w podlaskiej "Krainie Otwartych Okiennic", jest przez wielu uważana za jedną z najładniejszych wsi w Polsce.

-----

Drewniana cerkiew p.w. św. Michała zbudowana w latach 1864-1867. Początki cerkwi w Trześciance należy odnieść do XVI wieku, jednak miejsce lokalizacji jest trudne do ustalenia, gdyż sama miejscowość znajdowała się w tamtym okresie w nieco innym miejscu. Zachowany najstarszy dokument dotyczący cerkwi pochodzi z 1773 roku i mówi o drewnianej cerkwi p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła. W roku 1835 cerkiew padła pastwą pożaru, a parafia w Trześciance uległa likwidacji. Dopiero w 1864 roku zebrane zostały potrzebne środki na budowę nowej świątyni, która została wzniesiona na miejscu tej spalonej. Konsekracja cerkwi p.w. Archanioła Michała z bocznym ołtarzem ku czci Narodzenia Bogurodzicy odbyła się w 1867 roku. Natomiast w roku 1884 zbudowano dookoła cerkwi ogrodzenie z kamienia polnego. Parafia w Trześciance została restytuowana w 1896 roku. Po I wojnie światowej władze państwowe nie dały przyzwolenia na istnienie etatowej parafii w Trześciance, która stałą się filią parafii Narew. W czasie II wojny światowej samodzielna parafia w Trześciance została restytuowana. W 1958 roku parafia w Trześciance, należąca do tej pory do diecezji białostockiej, weszła w skład diecezji warszawsko-bielskiej i pozostaje w niej do dnia dzisiejszego. Zdjęcie przedstawia cerkiew w stanie sprzed ponad 10 lat. Obecnie jest ona odnowiona i pomalowana na kolor zielony.

-----

Narew

 

Miejscowość tę miałem okazję przedstawić już w mojej relacji "Podlasie w jesiennej krasie", zamieszczonej na naszym forum. Tu zamieszczam jedynie kilka zdjęć, mających już walor dokumentu, jako że widoczna na nich cerkiew parafialna p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego ma obecnie, po renowacji nieco inny wygląd zewnętrzny - zamiast zieleni, dominuje kolor błękitny.

-----

 

Białowieża

 

Białowieża była miejscem, do którego wpadaliśmy w czasie wielu podróży po Podlasiu. Ponieważ aktualnie jesteśmy w okolicach Białowieży i spędzimy tu kilka dni, miejscowość tę przedstawię dokładniej po powrocie w odrędnej galerii. Tu zamieszczam kilka zdjęć z kwietniowego wypadu sprzed kilku lat.

-----

Żubry i inne zwierzęta w Rezerwacie Pokazowym Żubrów.

W Parku Pałacowym. Został on założony po 1895 roku jako integralna część prywatnej rezydencji myśliwskiej carów Rosji, wzniesionej w latach 1889-1894. Nazwa parku "Pałacowy" nawiązuje do najważniejszego obiektu tej rezydencji, jaką był pałac carski, który spłonął w 1944 roku, a ostatecznie został wyburzony w 1962 roku. Pałacowi towarzyszył zespół innych budynków. Część z nich przeznaczono na potrzeby dworu i służby carskiej. Były to: cerkiew prawosławna, Dom Szoferów, Dom Łaźni, Dom Zarządu, dom dla stajennych, Dom Świcki, Dom Marszałkowski, Dom Jegierski. Pozostałe obiekty miały charakter gospodarczo-przemysłowy. Należały do nich: stajnia kozacka, arsenał, młyn, elektrownia, stodoła, garaże. Tę właśnie rezydencję myśliwską otoczono ponad 50-hektarowym parkiem. Autorem projektu parku był Walerian Kronenberg (1859-1934), jeden z najwybitniejszych i modnych projektantów założeń ogrodowo-parkowych z przełomu wieków XIX i XX. Park w Białowieży zaprojektowany był w stylu angielskim, nazywanym też krajobrazowym. Do dziś, Park Pałacowy pozostaje jedynym w Polsce istniejącym założeniem ogrodowym, towarzyszącym carskiej rezydencji myśliwskiej. Najstarszym budynkiem w Białowieży jest dawny dworek myśliwski, wybudowany w 1845 roku, widoczny na zdjęciach.

Restauracja "Carska", mieszcząca się w budynku dawnego dworca kolejowego Białowieża Towarowa. W znajdującej się obok zabytkowej wieży ciśnień urządzono tzw. "Apartamenty Carskie", które można wynająć na nocleg. Urządzone w klimacie z okresu cara Mikołaja II Romanowa (1868-1918), nadają niepowtarzalny klimat i charakter tamtego okresu.

-----

Hajnówka

 

W Hajnówce, będącej swoistą bramą do Puszczy Białowieskiej też bywaliśmy wielokrotnie podczas podróży na Podlasie. Dzieje tej miejscowości i niektóre z jej zabytków i ciekawych miejsc opisałem bardziej szczegółowo we wcześniejszych relacjach z Podlasia, zamieszczonych na naszym forum. Teraz, podobnie jak w przypadku Białowieży, ograniczę się do przedstawienia kilku zdjęć z wycieczki sprzed kilku lat.

-----

Prawosławny sobór p.w. Świętej Trójcy. Zbudowany został w latach 1981-1983 wg projektu Aleksandra Grygorowicza. Ikonostas oraz niektóre obrazy są dziełem greckiego malarza Dimitriosa Andonopulasa. Dwupoziomowa świątynia może pomieścić 5 tys. wiernych, co czyni ją jedną z największych w kraju. Cerkiew stanowi jeden z najciekawszych przykładów współczesnej architektury w Polsce. Dach świątyni tworzą przenikające się nieregularnie betonowe łupiny, wewnątrz zachwyca niezwykła polichromia. Od 1983 roku odbywają się tutaj koncerty Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Cerkiewnej "Hajnówka". Również tutaj przeprowadzane są przesłuchania w ramach Międzynarodowego Festiwalu "Hajnowskie Dni Muzyki Cerkiewnej", organizowanego od 2002 roku.

-----

 

Dubiny

 

Dubiny to wieś z tradycjami historycznymi, jedna z najstarszych na zachodnim skraju Puszczy Białowieskiej. Powstała w 1639 roku i była zamieszkała głównie przez chłopów pańszczyźnianych. W drugiej połowie XVII wieku okolice wsi zostały zniszczone przez najazd szwedzki, przemarsz Siedmiogrodzian, inkursję moskiewską i przemarsz wojsk litewskich. Na początku XVIII wieku, w czasie wojny północnej, nastąpiła kolejna fala zniszczeń, dokonanych przez wojska saskie, polskie, litewskie, moskiewskie i szwedzkie. Pod koniec XIX wieku powstała tu Powszechna Szkoła Carska. Uczniów było niewielu, gdyż nauka była nieobowiązkowa i odpłatna. Obecnie, Dubiny maja raczej charakter podmiejskiej dzielnicy Hajnówki.

Warto zatrzymać się tu, by obejrzeć piękną cerkiew p.w. Zaśnięcia NMP. Zbudowana została ona pod koniec XIX wieku na miejscu starej świątyni, pochodzącej z XVIII wieku, która została przeniesiona do wsi Rogacze. Rzeźbiony dębowy ikonostas ufundował proboszcz Parteniusz Bazylewski. W 1900 roku cerkiew ogrodzono parkanem z kamienia. Po II wojnie światowej cerkiew została bogato wyposażona w obramowanie ikon przez miejscowego rzeźbiarza Michała Ochrymiuka.

-----

 

Święta Góra Grabarka

 

Nazwa "góra" jest nieco myląca, bowiem Święta Góra Grabarka jest w istocie jedynie niewysokim, aczkolwiek wyraźnym wzniesieniem. Położone w pobliżu noszącej tę samą nazwę wsi sanktuarium jest najważniejszym miejscem kultu religijnego dla wyznawców prawosławia w Polsce. Grabarka często nazywana bywa "prawosławną Częstochową".

Początki świętej góry sięgają XII wieku. Już w tym okresie w rejonie Puszczy Mielnickiej znany był kult ikony Przemienienia Pańskiego (Spasa Izbawnika). W XIII wieku w Drohiczynie istniał monaster Spaski, zaś w pobliskim Mielniku działały pustelnie, w których żywy był kult ikony Spasa. Był to również czas licznych najazdów tatarskich. W obliczu jednego z nich, miało miejsce przeniesienie ikony Przemienienia Pańskiego z mielnickiej cerkwi i ukrycie jej w lasach na Górze Grabarce. Z biegiem lat, w czasie licznych najazdów grabieżczych cenna ikona zaginęła, jednak przetrwała pamięć o niej. Grabarka zyskała ponowny rozgłos na początku XVIII wieku, gdy w 1710 roku w Siemiatyczach wybuchła epidemia cholery. Według legendy, nieznany z nazwiska starzec dostąpił objawienia, w czasie którego usłyszał, że jedyną drogą ratunku jest udanie się na górę Grabarkę z krzyżem. Ludność Siemiatycz, zgodnie z jego wskazaniem, udała się na górę i ustawiła na niej krzyż. Legenda mówi, że po tym wydarzeniu nikt więcej nie zmarł w wyniku choroby. W tym samym roku, ludzie ocaleni z zarazy wznieśli na górze drewnianą kaplicę, jako podziękowanie za życie.

W 1947 roku na Świętej Górze Grabarce założony został żeński klasztor pod wezwaniem św. św. Marty i Marii. Życie sióstr oparte zostało na regule św. Bazylego Wielkiego i św. Teodora Studyty. W latach 1978-1980 został wybudowany nowy, murowany dom zakonny. W lipcu 1990 roku miało miejsce tragiczne wydarzenie - została podpalona cerkiew p.w. Przemienienia Pańskiego. Ogień strawił doszczętnie całą świątynię. Ocalała jedynie Ewangelia i dwie ikony - św. Mikołaja i Zbawiciela. Po pożarze natychmiast przystąpiono do odbudowy. Dzięki licznym ofiarom wiernych i pomocy rządu polskiego, 17 maja 1998 roku metropolita Sawa dokonał konsekracji odbudowanej świątyni. W sierpniu 2000 roku, mnisi z greckiej góry Athos, przywieźli w podarunku dla sanktuarium kopię cudownej ikony Matki Boskiej Iwierskiej. Obecnie, na Świętą Górę Grabarkę przybywają liczne pielgrzymki, a sierpniowe święto Przemienienia Pańskiego gromadzi wielotysięczne rzesze pątników. Na wzgórzu, w pobliżu cerkwi umieszczone są tysiące krzyży wotywnych. Niedaleko niej znajduje się również niewielki cmentarz, sklepik z dewocjonaliami (tzw. "ikonnaja ławka"), a u stóp wzgórza - cudowne źródełko.

-----

Na terenie sanktuarium na Świętej Górze Grabarce.

Budynek mieszczący klasztor i refektarz.

Skromny grób metropolity Bazylego - Włodzimierza Doroszkiewicza (1914-1998), zwierzchnika Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w latach 1970-1998 na cmentarzu na Świętej Górze Grabarce. Przyznam się, że nie wiem czy jest to miejsce faktycznego pochówku, czy tylko symboliczny grób (źródła podają bowiem, że metropolita został pochowany na wolskim cmentarzu prawosławnym w Warszawie).

Kapliczka z cudownym źródełkiem u stóp sanktuarium na Świętej Górze Grabarce.

Przydrożne krzyże w okolicach Grabarki.

Cerkiew p.w. świętych Cyryla i Metodego we wsi Maćkowice, położonej między Grabarką i Mielnikiem. Jest to świątynia filialna parafii Narodzenia NMP w Mielniku.

-----

 

Siemiatycze

 

Również i podczas tej podróży przejeżdżaliśmy przez opisywane i pokazywane w innych moich relacjach Siemiatycze. Tu przypomnę tylko niektóre obiekty z tej miejscowości.

-----

Barokowy kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP. Powstał z fundacji hetmana wielkiego litewskiego Lwa Iwanowicza Sapiehy (1557-1633) oraz jego syna Kazimierza Leona (1609-1656). Został zbudowany w latach 1626-1637. Konsekrowany 15 sierpnia 1638 roku przez ks. Jana Chrzciciela Zamoyskiego (?-1655), biskupa łuckiego. W roku 1719 parafię przejęli, zaproszeni przez ówczesnego proboszcza ks. Michała Korwin Krassowskiego i księcia Michała Józefa Sapiehę (1670-1738), księża misjonarze św. Wincentego á Paulo. W latach 1725-1727 wybudowali oni dzwonnicę. Świątynia jest budowlą trójnawową i trójprzęsłową, typu bazyliki. Jej ołtarz główny został zaprojektowany przez Karola Antoniego Baya (?~1742), a wykonany w latach 1729-1730 przez warsztat rzeźbiarski Bartłomieja Michała Bernatowicza (?-1730) z Warszawy.


Dawny klasztor misjonarzy św. Wincentego á Paulo - zbudowany w obecnym późnobarokowym kształcie w latach 1719-1727 wg projektu Karola Antoniego Baya.

 

-----

 

Zuzela

 

Zuzela leży nad Bugiem na pograniczu dwóch regionów - Mazowsza i Podlasia. Badania archeologiczne stwierdzają, że okolice wsi były zasiedlone już w epoce neolitu, zaś późniejsze znaleziska świadczą o tym, że ludność zajmowała się tu prymitywnym hutnictwem. Po raz pierwszy Zuzela wymieniona jest w inwentarzu dóbr biskupstwa płockiego z 1161 roku. Wieś należała do zakonu Kanoników Regularnych z Czerwińska do 1796 roku. Zapisy z XIII wieku potwierdzają istnienie kościoła w Zuzeli, który wraz ze wsią został zniszczony w czasie najazdów Jaćwingów i Litwinów. Kroniki z roku 1406 odnotowują, że we wsi istniał już nowy kościół, mający za patrona św. Mikołaja. Kolejnym kościołem, wzmiankowanym w 1480 roku był kościół p.w. Świętej Trójcy (później Świętej Trójcy i św. Leonarda). W 1726 roku zbudowano nowy, drewniany kościół p.w. Przemienienia Pańskiego. Po III rozbiorze Rzeczypospolitej Zulela znalazła się pod zaborem pruskim i została wcielona do prowincji Nowe Prusy Wschodnie (Neuostpreußen). W XIX wieku we wsi powstała szkoła powszechna, a tuż przed I wojną światową, w latach 1908-1913, wzniesiono obecny murowany neogotycki kościół. Miejscowość znana jest szerzej stąd, że właśnie tu w 1901 roku urodził się i spędził dzieciństwo późniejszy Prymas Tysiąclecia, Stefan kardynał Wyszyński (1901-1981). W wiosce zrekonstruowano dawną szkołę, w której urządzono Muzeum Lat Dziecięcych Prymasa Stefana Wyszyńskiego.

-----

Neogotycki kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego. Świątynię wzniesiono - na miejscu dawnej, drewnianej - w latach 1907-1913, więc przyszły prymas zapewne obserwował, jak rosną jej czerwone mury. Przed kościołem stoi pomnik najsłynniejszego mieszkańca Zuzeli, a wewnątrz znajduje się przeniesiona z sąsiedniego kościoła chrzcielnica, przy której udzielono mu pierwszego sakramentu. W czasie ostatniej wojny kościół został zniszczony w 50%. Odbudowano go w latach 1957-1967 dzięki staraniom proboszczów zuzelskich: ks. Czesława Roszkowskiego i ks. Jana Dobka. Zamiast zburzonej wieży wystawiono nowy szczyt, zaprojektowany przez Karola Szymańskiego. W ołtarzu bocznym umieszczony jest obraz MB Częstochowskiej, przeniesiony ze starego kościoła, przed którym modlił się jako dziecko prymas Stefan Wyszyński.

W widocznym na zdjęciu zrekonstruowanym budynku dawnej szkoły mieści się Muzeum Lat Dziecięcych Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Późniejszy prymas był drugim dzieckiem Stanisława (organisty miejscowego kościoła) i Julianny (z d. Karp) Wyszyńskich. Rodzina Wyszyńskich mieszkała w Zuzeli do 1910 roku. "Urodziłem się na styku Podlasia z Mazowszem. Pamiętam do dziś ludzi prostych, których obserwowałem jako chłopiec. Zdumiewająca była ich spokojna, ufna wiara. Tego nie można nazwać żadną miarą niewiedzą religijną, bo z tym się łączy patrzenie w głąb, niemal jakieś mistyczne obcowanie. Ci ludzie widzą to, w co wierzą" - wspominał Prymas Tysiąclecia rodzinną miejscowość.

-----

 

Treblinka

 

Wracając do Warszawy zajechaliśmy do Treblinki. Jest to miejsce szczególne, w istocie - wielki żydowski cmentarz, niemal dorównujący Birkenau ilością spoczywających tu ofiar. Idąc przez opustoszały lasek, kryjący ongiś baraki ukraińskich strażników, a potem wzdłuż nieistniejących już torów do miejsca gdzie wysiadających z bydlęcych wagonów witał sielski obrazek schludnej stacji kolejowej, z wiszącymi rozkładami jazdy, zegarami, strzałkami, fikcyjnym bufetem i napisami, że znajdują się w obozie przejściowym, skąd po krótkich zabiegach sanitarnych udadzą się do obozów pracy, trudno sobie wyobrazić, że coś takiego mogło się tu dziać. Dziś, o shoah przypominają tylko milczące kamienie-macewy na pełnym ciszy trawiastym polu...

Treblinka była kompleksem dwóch niemieckich obozów, pracy i zagłady, istniejących w latach 1941/1942-1944 w lasach nad Bugiem, położonych wzdłuż linii kolejowej Siedlce-Małkinia, niedaleko wsi Poniatowo. Nazwa pochodzi od nazwy stacji kolejowej, znajdującej się 6 km od obozu. Same obozy określano wymiennymi nazwami jako: Arbeitslager Treblinka, SS-Sonderkommando Treblinka lub Vernichtungslager Treblinka. Karny obóz pracy (Arbeitslager), tzw. Treblinka I, powstał latem 1941 roku przy istniejącej tu odkrywkowej kopalni żwiru. Otoczony był ogrodzeniem z drutu kolczastego. Osadzeni byli w nim zarówno Polacy jak i Żydzi. Komendantem obozu przez cały czas jego funkcjonowania był SS-Hauptsturmführer Theodor van Eupen (1907-1944). Nadzór nad więźniami pełniło 20 niemieckich SS-manów oraz około 100 strażników (głównie Ukraińców). Obóz zagłady (Vernichtungslager), tzw. Treblinka II, powstał późną wiosną 1942 roku w ramach "Operacji Reinhard" - akcji zagłady Żydów w Generalnym Gubernatorstwie i regionie białostockim, przeprowadzonej w ramach tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej (Endlösung der Judenfrage). Zlokalizowany był obok istniejącego już karnego obozu pracy. Istniał do listopada 1943 roku. Pod względem ilości ofiar był to drugi - po Birkenau - obóz zagłady Żydów. Obóz zagłady został podzielony na trzy strefy: obszar mieszkalny (Wohnlager) - mieszkali tam skoszarowani SS-mani i strażnicy ukraińscy oraz niewielka ilość więźniów żydowskich; obszar przyjęć (Auffanglager) - tu przyjeżdżały transporty Żydów, mieściła się stacja, bocznica i magazyny na mienie ofiar; oraz właściwy obóz zagłady (Totenlager) - ta część obozu była całkowicie izolowana od pozostałych i ukryta za specjalnymi ekranami. Znajdowały się tam komory gazowe, w których dokonywano eksterminacji oraz ogromne doły na ciała ofiar. Nadzór nad obozem pełniło 20-25 SS-manów (Niemców i Austriaków) oraz 80-120 Ukraińców. Więźniów do obsługi transportów i grabieży mienia zatrudnionych było każdorazowo ok. 700-800. Obsługę komór i palenie zwłok pozostawiono ok. 300 więźniom, oddzielonym od reszty. Komendantem obozu był na początku doktor medycyny SS-Obersturmführer Irmfried Eberl (1910-1948), w sierpniu 1942 zmieniony na SS-Hauptsturmführera Franza Stangla (1908-1971). Od sierpnia do listopada 1943 (całkowitej likwidacji obozu) komendantem był SS-Untersturmführer Kurt Franz (1914-1998). Pierwszy transport przywiózł Żydów z getta warszawskiego w III dekadzie lipca 1942 roku. Potem każdego dnia na rampę kolejową w Treblince przybywały kolejne pociągi, wiozące ludzi nie tylko z Polski, lecz z wielu krajów Europy. W Treblince Niemcy uczynili wszystko, aby oszukać, wprowadzić w błąd i ukryć przed ofiarami cel ich przybycia. Opuszczający wagony wychodzili na peron i przechodzili przez bramę na ogrodzony plac wewnątrz obozu. Przy przechodzeniu przez bramę kobiety były oddzielane od mężczyzn. Przybyłych informowano, że znajdują się w obozie przejściowym (Durchgangslager), z którego po dezynfekcji i kąpieli będą przeniesieni do obozów pracy. Przed pójściem pod "prysznic" ofiary musiały oddać "do depozytu" ubrania i kosztowności. Potem ogrodzoną ścieżką (tzw. "drogą do nieba") zapędzano je do komór gazowych. Gazem trującym był tlenek węgla pochodzący ze spalin, wytwarzanych przez specjalny silnik diesla. Śmierć następowała powoli, przez około 30 minut i w straszliwych męczarniach. Początkowo zwłoki zagazowanych ofiar wrzucano do dołów. Jednak po wykryciu przez Niemców zbrodni wojennych, dokonanych na polskich żołnierzach przez Stalina m.in. w Katyniu, Reichsführer SS Heinrich Himmler (1900-1945) wydał rozkaz wykopania i spalenia wszystkich zwłok w celu zatarcia śladów. Wykopywanie i palenie zwłok trwało kilka miesięcy. Od tego czasu zwłoki zagazowanych ofiar były już na bieżąco palone. W sierpniu 1943 roku doszło do buntu więźniów. Nieliczni, którzy pozostali jeszcze przy życiu, zdołali dostać się do zbrojowni. W trakcie powstania zginęło ok. 25 Niemców i 66 ukraińskich strażników oraz ok. 800 więźniów żydowskich. Spalono większość pomieszczeń obozowych. Ok. 200 więźniom udało się uciec z płonącej Treblinki. Z tej liczby większość jednak zginęła w czasie walki z Niemcami, którzy ruszyli w pościg. Po tym buncie, obóz zagłady w Treblince zaczęto likwidować. Przez karny obóz w Treblince I (Arbeitslager) przeszło ponad 20 tys. więźniów, przynajmniej 10 tys. zmarło z wycieńczenia głodowego, wskutek chorób, tortur lub zostało rozstrzelanych. Obóz zagłady Treblinka II (Vernichtungslager) funkcjonował krótko, bo od lipca 1942 roku do listopada 1943 roku, ale w ciągu tego okresu zginęło tu 800-920 tys. ludzi (według niemieckich statystyk 713.555). Obóz ten był ośrodkiem zagłady wyłącznie Żydów, poza dwoma, czy trzema znanymi transportami Romów.

-----

Dziękuję za uwagę.

Wyszukaj w trip4cheap