--------------------

____________________

 

 

 



Wędrówki po ziemi chełmińskiej

9 posts / 0 nowych
Ostatni wpis
achernar51swiat
Obrazek użytkownika achernar51swiat
Offline
Ostatnio: 1 dzień 23 godziny temu
Rejestracja: 01 cze 2020
Wędrówki po ziemi chełmińskiej

Ziemia chełmińska to bardzo ciekawy region Polski, obfitujący w wiele cennych średniowiecznych zabytków, piękne krajobrazy obfitujące w jeziora, lasy i malownicze wzgórza morenowe. Bogate ślady przeszłości pozostały tu z czasów panowania Krzyżaków, bowiem ziemia chełmińska stanowiła terytorialny zalążek państwa zakonnego. Nie brak też zabytków z czasów późniejszych. Niniejsza galeria to krótki opis kilku, a nawet kilkunastu wycieczek po tym regionie, które odbyliśmy w ciągu ostatnich dwóch dekad. I myślę, że nie test to ostatnia relacja z tych okolic, bo nie jest to region odległy od mojego miejsca zamieszkania...

 

-----

 

Chełmża

 

 

Chełmża położona jest na terenie ziemi chełmińskiej. Ze względu na korzystne, obronne położenie, od prawieków objęta była osadnictwem. Pierwsze jego ślady sięgają ostatniego okresu schyłkowego paleolitu. Znacznie później, bo około 4500 tys. lat p.n.e. przybyli tu pierwsi rolnicy. Około połowy VII wieku n.e. na tereny te zaczęła napływać ludność słowiańska z grupy Goplan. W okresie panowania pierwszych Piastów, w zasadzie cała ziemia chełmińska - a więc także osada Łoza (obecna Chełmża) - weszła w skład, utworzonej wówczas kasztelanii. Po śmierci księcia Bolesława III Krzywoustego (1086-1138) i podziale Polski na dzielnice, ziemia chełmińska znalazła się we władaniu jego syna Bolesława IV Kędzierzawego (1122-1173) jako część Mazowsza. Próby podboju pogańskich plemion pruskich, sąsiadujących od północy z Mazowszem i ziemią chełmińską, podejmowane przez polskich władców, spowodowały odwetowe najazdy Prusów. Na początku XIII wieku władcą tej ziemi był książę Konrad I Mazowiecki (~1187-1247). W tymże czasie, chrystianizację pogańskich Prusów prowadził biskup misyjny Chrystian (1180-1245) z zakonu cystersów. Otrzymał on w 1222 roku od księcia Konrada, liczne posiadłości na ziemi chełmińskiej. Cztery lata później książę Konrad nadał ziemię chełmińską rycerzom zakonnym Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Krzyżacy przejęli znaczną część posiadłości Chrystiana, a w 1243 roku podzielono jego misyjne biskupstwo pruskie na cztery diecezje, tworząc między innymi diecezję chełmińską. Pod koniec 1245 roku biskupem tej diecezji został dominikanin Heidenryk (?-1263), który na miejsce swego pobytu wybrał osadę Łoza. Zapewne wówczas Łoza, będąc stolicą diecezji chełmińskiej, otrzymała nową nazwę - Culmense. W 1251 roku po raz pierwszy wymieniona jest ona w dokumentach jako miasto (civitas).W II połowie XIII wieku, w czasie wielkich powstań Prusów, także i Chełmżę dotknęła wojna. Była kilkakrotnie oblegana, a w 1263 roku została złupiona i częściowo spalona przez wodza Natangów Herkusa Monte (~1225-1273). W 1286 roku miasto zniszczył pożar, ale w następnych zostało ono odbudowane. XV-wieczne wojny polsko-krzyżackie to okres kolejnych klęsk. Po bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku wojska polskie zajęły na krótko Chełmżę, a biskup chełmiński Arnold Stapil (~1360-1416) złożył hołd królowi Władysławowi II Jagielle (1352/1362-1434). W 1422 roku Chełmża została zdobyta przez wojska królewskie i poważnie zniszczona. W wyniku wojny trzynastoletniej (1454-1466) miasto zostało wcielone do Królestwa Polskiego.Na początku XVI wieku w okresie reformacji doszło do upadku miejskiego konwentu franciszkanów. Powrócili oni do Chełmży dopiero sto lat później, w 1625 roku. W czasie wojny północnej na początku XVIII wieku, a także w czasie późniejszych wojen tego stulecia przez tereny ziemi chełmińskiej przetaczały się wojska saskie, szwedzkie, rosyjskie oraz zwolennicy Stanisława Leszczyńskiego (1677-1766). Zarówno to, jak i inne klęski, jak epidemia dżumy w latach 1708-1710, doprowadziło do upadku miasta.W wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 roku, Chełmża znalazła się w granicach Prus. W epoce napoleońskiej miasto zostało przyłączone do Księstwa Warszawskiego. Mimo, że w 1824 roku stolica diecezji przeniesiona została z Chełmży do Pelplina, miasto rozwijało się nadal jako zaplecze handlowo-rzemieślnicze, a następnie i przemysłowe dla okolicznego rolnictwa. W dobie Wiosny Ludów w 1848 roku nastąpiło ożywienie polskiego patriotyzmu, czego wyrazem było między innymi powstanie Koła Ligi Polskiej. W 1866 roku utworzone zostało Towarzystwo Rolniczo-Przemysłowe. W roku 1879 powołany został sąd rejonowy. W tym okresie powstały również dwa banki oraz nowa szkoła. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż Żydzi, których było w mieście około 8%, zbudowali w latach 80. XIX wieku synagogę. W 1882 roku zbudowano w Chełmży największą w ówczesnej Europie cukrownię oraz duży węzeł kolejowy. Inwestycje te spowodowały napływ pracowników i szybki wzrost liczby mieszkańców miasta.

Rozwój został jednak zahamowany przez wybuch I wojny światowej. Rok 1917 wsławił się w dziejach Chełmży jako rok licznych zamieszek ulicznych. Nastąpiło ożywienie ducha polskiego, czego wyrazem były manifestacje uczniów przeciwko nauce w języku niemieckim. 8 stycznia 1919 roku Polacy zaatakowali maszerujący do Chełmży oddział Grenzschutzu, lecz w wyniku przeważających sił wroga zostali odparci. Na mocy traktatu wersalskiego, Chełmża znalazła się w Polsce. W okresie międzywojennym dominującą rolę przejęła w mieście endecja. Po wybuchu II wojny światowej, 6 września 1939 roku do Chełmży wkroczyły wojska niemieckie. Rozpoczęły się prześladowania ludności polskiej, wobec czego większość mieszkańców przyjęła III i IV grupę Volklisty. 24 stycznia 1945 roku Armia Czerwona zajęła Chełmżę i ponownie zaczęły się prześladowania - tym razem w kierunku odwrotnym tj. za domniemane lub faktyczne sprzyjanie Niemcom. Ponad 600 osób zostało wywiezionych na Syberię, z czego większość nie powróciła. Dzisiejsza Chełmża liczy ok. 14,5 tys. mieszkańców. 

-----

Rynek z zabytkowymi XIX i XX-wiecznymi kamieniczkami.

 

 

 

Kościół p.w. św. Mikołaja jest najstarszym sakralnym budynkiem w Chełmży. Pierwotny drewniany kościół mógł istnieć tu już w X wieku. Z pewnością istniał on przed powstaniem diecezji chełmińskiej, gdyż w akcie erekcyjnym katedry został wraz z uposażeniem podporządkowany kapitule - w roku 1248. Budowę z cegły ukończono w 1150 roku. Kościół wielokrotnie przebudowywano i odbudowywano. Aż do XIX wieku pełnił funkcję kościoła parafialnego. W 1824 roku kościół został zakupiony przez Króla Prus i w 1827 roku przekazany gminie ewangelickiej. Po zakończeniu II wojny światowej został ponownie przejęty przez katolików. Kościół jest trójnawową ceglaną świątynią gotycką, z ciężką wieżą krzyżackiego typu. Wewnątrz znajduje się m.in. ołtarz barokowy z 1612 roku z obrazem z II połowy XVI wieku, przedstawiającym Hołd Trzech Króli, którego przypuszczalnym autorem jest Luca Giordano (1634-1705). Ponadto, znajdują się tu dwie kaplice: św. Wawrzyńca i św. Barbary. Oprócz ołtarza głównego w kościele było się jeszcze 7 innych ołtarzy. 4 z nich zostały ponownie w nim umieszczone po przejęciu świątyni z rąk ewangelików. Dla kościoła zostały zakupione organy, zbudowane na zlecenie protestantów przez znaną firmę Orgelbauanstalt A. Terletzki - Ed. Wittek z Elbląga w 1905 roku.

 

 

 

Na ulicach miasta.

 

 

 

 

 

 

Konkatedra p.w. Świętej Trójcy to dawna katedra biskupstwa chełmińskiego. Bazylika mniejsza od 1982 roku, a od 1994 roku konkatedra diecezji toruńskiej. Wśród zabytków architektury sakralnej ziemi chełmińskiej zajmuje szczególną pozycję, nie tylko ze względu na swe miejsce w hierarchii administracji kościelnej. Wśród kościołów Polski północnej katedra chełmżyńska najpełniej prezentuje typ wielowieżowego bogato ukształtowanego założenia katedralnego. Historia świątyni zaczyna się od dekretu pierwszego biskupa chełmińskiego Heidenryka z 22 lipca 1251 roku. Usytuowana na skarpie nad brzegiem jeziora, wznoszona była etapami od 1251 roku do II ćwierci XIV wieku. W czasie budowy katedra była dwukrotnie niszczona najazdami Prusów (w 1267 i 1286 roku), a w roku 1422, w wyniku najazdów litewsko-tatarskich, miał miejsce pożar kościoła. Najstarsza, wzniesiona w drugiej połowie XIII wieku, wschodnia część kościoła nawiązywała do wzorców nadreńskich katedr romańskich, przede wszystkim w formie zastosowanego planu i ukształtowania architektury zewnętrznej. Elewację tej części wieńczą sterczyny na okazałym szczycie schodkowym. Do naroży transeptu przylegają dwie wieżyczki i korpus składający się z trzech naw. Gmach pokryty jest dwuspadowym dachem, zamkniętym od strony zachodniej dwuwiekową fasadą. Od strony południowej do prezbiterium przylega barokowa zakrystia. Północna nawa i fasada wsparte są o dwie neogotyckie kruchty. Jest to trójnawowy kościół gotycki o korpusie halowym z transeptem. Jego architektura łączy ze sobą elementy typowej architektury katedralnej, tj. transept, dwuwieżową fasadę i wieżyczki przy transepcie, z formami typowymi dla architektury zakonów żebraczych (franciszkanów i dominikanów), do których należy prostokątne prezbiterium bez obejścia. Budowę korpusu ukończono w 1359 roku. W 1692 roku wzniesiono obecny barokowy hełm na jednej z wież z fundacji Rady Torunia. Katedra chełmżyńska poniosła dość duże straty w XIX i XX wieku - przede wszystkim rozebrano wówczas, przylegające do kościoła, zabudowania kapituły i krużganek, a także zastąpiono pierwotny gotycki portal zachodni neogotycką kruchtą. W roku 1950 wybuchł pożar, który zniszczył dachy, część sklepień nawy głównej, hełm wieży oraz belkę tęczową. Odbudowa w latach 1968-1971 przywróciła kościołowi dawny wygląd. Do najcenniejszych obiektów godnych zainteresowania we wnętrzu świątyni należy fragment płyty nagrobnej wielkiego mistrza krzyżackiego Siegfrieda von Feuchtwangena (?-1311), który przeniósł stolicę Zakonu z Wenecji do Malborka w 1309 roku. W pobliżu umieszczono gotyckie rzeźby Złożenia do Grobu z początku XVI wieku z toruńskiego warsztatu tryptyku św. Wolfganga. W prezbiterium zwraca uwagę okazały barokowy ołtarz św. Trójcy z połowy XVII wieku, zaprojektowany przez Giovanniego Battistę Ghisleniego (1600-1672) i ufundowany przez biskupa Andrzeja Leszczyńskiego (1608-1658). W ścianie południowej znajduje się - 

rzadko spotykany w Polsce - zespół trzech gotyckich sediliów z końca XIII wieku, stanowiący bogatą oprawę siedzisk dla celebransa i asysty. Przy bocznych ścianach prezbiterium, jak i w ramionach transeptu, znajduje się zespół stalli z 1519 roku - wybitny zabytek gotyckiego snycerstwa. W transepcie znajduje się późnorenesansowa ambona z 1604 roku i naturalnej wielkości figura Chrystusa dźwigającego krzyż. Obok, na ścianie wschodniej - wspaniały ołtarz Krzyża Św. ze sceną Ukrzyżowania - marmurowe dzieło toruńskiego architekta Giovanniego Battisty Cocchiego (1701-1759) z 1744 roku. Godne uwagi są także: renesansowy przyścienny pomnik nagrobny biskupa chełmińskiego Piotra Kostki (?-1595) z ok. 1600 roku, wykonany w różnokolorowym marmurze i alabastrze, należący do najokazalszych w Polsce północnej, późnogotycka grupa Wielkiej Pasji z początku XVI wieku umieszczona na łuku tęczowym, obraz "Pokłon Trzech Króli" Luki Giordano z przełomu XVII i XVIII wieku oraz XVIII-wieczny ołtarz błogosławionej Juty. Warto wspomnieć, że od 1869 roku w chełmżyńskiej katedrze działa najstarszy w Polsce chór mieszany "Święta Cecylia".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Miejscowość Kiełbasin leży 11 km na wschód od Chełmży. Wieś, wzmiankowana w 1415 roku, należała do komturstwa toruńskiego. Po II pokoju toruńskim w 1466 roku stała się własnością królewską, a w 1495 roku król Jan I Olbracht (1459-1501) przekazał ją pod zastaw rodzinie toruńskiego kupca Jana vom Wege. W 1505 roku, po wielu sporach pomiędzy Toruniem i rodziną vom Wege, komisja królewska zezwoliła miastu na wykupienie Kiełbasina z rąk Jana i Katarzyny vom Wege. W 1520 roku Toruń formalnie otrzymał na własność od Zygmunta I Starego (1467-1548) folwark w Kiełbasinie. W kiełbasińskim folwarku wzniesiono jeden z niewielkich browarów. Pierwotna nazwa tej miejscowości brzmiała Wurst czyli po niemiecku "kiełbasa". Polska nazwa znana jest od 1641 roku. Na początku XIV wieku Krzyżacy założyli w Kiełbasinie parafię, na co wskazuje bryła kościoła pochodząca z tego stulecia. Widoczny na zdjęciach gotycki kościół p.w. Narodzenia NMP w Kiełbasinie był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w XVII wieku i 1887 roku. Wnętrze nakryte jest pozorną kolebką. Świątynia posiada wyposażenie barokowe głównie z połowy XVIII wieku, m.in. ołtarz główny z ok. 1730 roku. Do II wojny światowej wisiał na kościelnej wieży późnogotycki dzwon z 1592 roku odlany przez Mertena Schmidta z Torunia. Świątynia jest jednym z najpiękniejszych gotyckich wiejskich kościołów ziemi chełmińskiej. W 2001 roku wzorowo odrestaurowany kościół otrzymał od generalnego konserwatora zabytków tytuł Zabytek Roku 2001.

 

 

 

 

 

-----

 

Wielka Łąka

 

 

Wielka Łąka to spora wieś, leżąca przy szosie Toruń-Olsztyn w pobliżu Kowalewa Pomorskiego. Podobnie jak wiele okolicznych miejscowości, ma ona średniowieczny rodowód. Pierwsza wzmianka o czynszowej wsi Lancke - bo taką nazwę nosiła wówczas Wielka Łąka - pochodzi z 1415 roku. Podczas wojny trzynastoletniej w latach 1454-1466 osada została zniszczona i spalona. Po II pokoju toruńskim przeszła na własność króla polskiego, który obdarowywał nią zasłużone osoby. I tak, w 1519 roku wieś posiadał Henryk Holzstein, w 1555 roku - wojewoda chełmiński Stanisław Kostka (1487-1555), a w 1567 roku należała do burmistrza toruńskiego Jana Strobanda (1511-1585). W XVIII wieku wieś była dzierżawiona przez kasztelana chełmińskiego Piotra Czapskiego (1685-1736), od 1728 roku - przez Władysława Orłowskiego, a od 1744 roku - przez podkomorzego dworskiego Jana Rafała von Rosenberg-Gruszczyńskiego (1695-1745), wdowa po którym, za zgodą królewską przekazała wieś Józefowi Bagniewskiemu. W 1773 roku większą część wsi przejęła generałowa Józefa Jeżewska (1740-1836). W 1801 roku dobra przeszły w drodze sprzedaży w ręce Augustyna Bartłomieja Działowskiego (1772-1826), a po nim Julianny Działowskiej (1800-1885). Ostatnimi właścicielami majątku była rodzina Gajewskich.

 

Przejeżdżając przez Wielką Łąkę warto zatrzymać się, by obejrzeć zabytkowy kościół parafialny p.w. św. Katarzyny i św. Małgorzaty oraz dworek z XIX wieku, otoczony niewielkim parkiem. Pierwszy kościół w tym miejscu został zbudowany zapewne na przełomie XIII i XIV wieku. Został jednak zniszczony w czasie wojen polsko-krzyżackich. Odbudowany w II połowie XV wieku, został w latach 1861-1863 gruntownie przebudowany w stylu neogotyckim z fundacji ówczesnego właściciela wsi Ksawerego Franciszka Działowskiego (1799-1866) i jego żony Klotyldy (1820-1882). 

 

 

 

-----

 

Kowalewo Pomorskie

Kowalewo Pomorskie to miasto położone na szlaku Toruń-Brodnica w odległości około 20 km na północny-wschód od grodu Kopernika. Pierwsza wzmianka o nim pojawia się w tzw. "dokumencie łowickim" z 1222 roku, w którym książę Konrad I Mazowiecki (~1187-1247) nadał biskupowi misyjnemu Chrystianowi (1180-1245) między innymi gród Kowalewo w ziemi chełmińskiej. W roku 1231 gród ów przejęli rycerze Zakonu Szpitala NMP, którzy w roku 1275 założyli miasto i z racji walorów obronnych miejsca (położenie nad brzegiem jeziora i licznych bagien) - wznieśli tu w końcu XIII wieku zamek, będący siedzibą komtura. Nadali oni również miejscowości niemiecką nazwę Schönsee, czyli "piękne jezioro". Zbudowany przez Krzyżaków zamek posiadał 4 narożne wieże, wysoką wieżę sygnalizacyjną i otoczony był fosą oraz murem. Był budowlą trudną do zdobycia. Oblegali go Prusowie w 1273 roku, Tatarzy w 1286 roku, Władysław I Łokietek (1260-1333) w 1330 roku, a w 1422 roku Władysław II Jagiełło (1352/1362-1434) - wszyscy bezskutecznie.

Miasto Kowalewo zbudowane zostało na planie prostokąta, zgodnie ze średniowiecznym obyczajem i podobnie jak zamek, otoczone było murem. Do Polski powróciło po II pokoju toruńskim, kończącym wojnę trzynastoletnią. Miasto zyskało na znaczeniu, gdy w roku 1611 połączono urząd wojewody chełmińskiego z urzędem starosty kowalewskiego. Odbywały się tu wówczas obrady sejmików szlacheckich, sesje sądów grodzkich, targi, jarmarki i odpusty. W 1670 roku powstało, istniejące do dziś Bractwo św. Anny. 

Okres prosperity przerwały wojny szwedzkie. W 1629 roku Szwedzi zdobyli i złupili Kowalewo, a kolejna szwedzka okupacja w latach 1655-1657 zrujnowała miasto. Dalsze zniszczenia przyniosły XVIII-wieczne wojny ze Szwedami, a także wojna domowa stronników Augusta II Mocnego (1670-1733) i Stanisława Leszczyńskiego (1677-1766). 5 października 1716 roku doszło do bitwy pod Kowalewem, słynnej z powodu ostatniej w dziejach szarży husarii. W 1772 roku, na mocy traktatu rozbiorowego, Kowalewo zostało włączone do Prus. Okres pokoju i prowadzone przez władze osadnictwo pozwoliły na odbudowę zniszczeń. W latach 1806-1807 król pruski Fryderyk Wilhelm III (1770-1840) wystąpił zbrojnie w sojuszu z Rosją, przeciwko rosnącej w potęgę Francji cesarza Napoleona I Bonaparte (1769-1821). Poniósł porażkę. Francuzi zajęli Berlin, a monarcha pruski uciekł do Królewca. W grudniu 1806 roku oddziały legionów polskich generała Jana Henryka Dąbrowskiego (1755-1818) zajęły Kowalewo, które następnie włączono do powstałego w 1807 roku Księstwa Warszawskiego. W 1813 roku do Kowalewa wkroczyły wojska rosyjskie generała Michaiła Siemionowicza Woroncowa (1782-1856) i stacjonowały tu do klęski Napoleona w 1815 roku. Potem miasto wróciło pod władzę pruską. W roku 1833 Kowalewo utraciło prawa miejskie, bo nie mając środków na opłacanie wysokich składek, wystąpiło ze Związku Miast Pruskich. Ale pomimo tego rozwijało się szybko. W końcu XIX wieku wybudowano cukrownię, rzeźnię, mleczarnie, gazownię, zainstalowano pierwsze telefony i doprowadzono linię kolejową, a na początku następnego stulecia uruchomiono wodociągi i rozpoczęto budowę kanalizacji. Rozwijała się też aktywność społeczna - działało wiele polskich organizacji od Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", Towarzystwa Czytelni Ludowych, po stowarzyszenia kościelne. Mimo, że I wojna światowa skończyła się w 1918 roku klęską Niemiec, Kowalewo jeszcze przez 2 lata, do czasu ratyfikacji pokoju wersalskiego, pozostawało formalnie w granicach Prus. Dopiero 19 stycznia 1920 roku do miasta wkroczyły wojska polskie. W okresie międzywojennym, pod względem społeczno-zawodowym Kowalewo było typowym miasteczkiem pomorskim. Około 38% ludności stanowili robotnicy, 25% - rzemieślnicy, 18% - pracownicy umysłowi, 15% - rolnicy i 4% - kupcy. Mimo istnienia kilku zakładów przemysłowych dużym problemem było jednak bezrobocie. 7 września 1939 roku Kowalewo zostało zajęte przez Niemców. Okupacja przyniosła represje, wysiedlenia, wywózki do obozów pracy i prześladowania ludności polskiej. Po wojnie w mieście powstały nowe ulice, osiedla, zakłady pracy i szkoły. W tym samym czasie powstały też wielkie toruńskie zakłady przemysłowe, w których pracę znalazło wielu mieszkańców Kowalewa.

-----

Wieża narożna miejskich murów obronnych z przełomu XIII-XIV wieku.

 

 

 

 

Kamieniczki przy Placu 700-lecia w centrum miasta oraz kościół parafialny p.w. św. Mikołaja. Kościół został wybudowany w latach 1286-1300 w stylu gotyckim z kamienia polnego. Przedłużony został od zachodu o dwa przęsła pod koniec XIV lub na początku XV wieku. Na przełomie XVII i XVIII wieku został gruntownie odnowiony i wewnątrz zbarokizowany, otrzymał kaplicę od południa i wieżyczkę drewnianą na szczycie zachodnim. Ok. 1900 roku zostało przebudowane i zmienione na neogotyckie zwieńczenie szczytu wschodniego, a od północy została przedłużona stara zakrystia. W ostatnich latach przeprowadzono niezbędne prace konserwatorskie w kościele, zmodernizowano instalację elektryczną i nagłaśniającą, wykonano nowe chodniki wokół kościoła i na cmentarzu oraz remontowano plebanię. Kościół p.w. św. Mikołaja to niewielka (ok. 13 x 37 m) jednonawowa świątynia bez wydzielonego w bryle prezbiterium. Wnętrze jest jedną salą, przykrytą drewnianym płaskim stropem.Zewnętrzne ściany, murowane z dużej cegły gotyckiej i spoinowane, ożywiane są rzędem międzyokiennych ostrołukowych blend w obramieniach profilowanych z formowanej cegły. Najwspanialszym zabytkiem świątyni jest gotycka Madonna z Dzieciątkiem z ołtarza głównego, pochodząca z końca XIV wieku, zwana "Kowalewską". Figura ubrana jest w rokokową srebrną i trybowaną sukienkę z XVIII wieku. Barokowy ołtarz główny pochodzi z 1700 roku, a został przekształcony w XIX wieku. W jego zwieńczeniu znajduje się obraz z XVIII wieku, przedstawiający św. Mikołaja - patrona świątyni. Widoczny na zdjęciu wnętrza łuk tęczowy jest zaakcentowany belką o falistym przekroju, dźwigającą krucyfiks i rzeźby ośmiu adorujących aniołków. Całość za wyjątkiem krucyfiksu pochodzi ze zburzonego przez zaborców w 1833 roku kościoła dominikanów w Toruniu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wieża ciśnień, wzniesiona w 1911 roku na fundamentach wieży dawnego zamku krzyżackiego.

 

 

Na uliczkach miasta.

 

 

 

 

-----

Wrocki

 

 

Wrocki to wieś leżąca pomiędzy Brodnicą i Kowalewem Pomorskim. Założona została przez Krzyżaków, później była wsią szlachecką. W 1570 roku była w posiadaniu Zarębów, w roku 1790 - Trzcińskich. Znajduje się tu gotycki kościół p.w. św. Marcina, zbudowany pod koniec XIII wieku, a w kolejnym wieku rozbudowany. Na początku XVII wieku kościół został zniszczony podczas wojny polsko-szwedzkiej, a następnie odbudowany. W 1925 roku przeprowadzono jego gruntowną renowację.

Gotycki kościół p.w. św. Marcina we Wrockach należy do najstarszych kościołów ziemi chełmińskiej. W II połowie XIII wieku powstała wschodnia część nawy, w XIV wieku - prezbiterium i zachodnia część nawy, w końcu XV wieku - wieża. Po zniszczeniu w czasie najazdu szwedzkiego na początku XVII wieku kościół został odnowiony na początku XVIII wieku. Jest to świątynia ceglana, zbudowana także częściowo z głazów narzutowych, jednonawowa z trójbocznie zamkniętym prezbiterium i kwadratową wieżą od zachodu. Prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym, nawa nowszym stropem belkowanym. Świątynia posiada wystrój barokowy z XVII i XVIII wieku. Kościół jest wyjątkowo okazały jak na świątynię wiejską.

 

 

 

 

 

 

-----

 

Wąbrzeźno

 

 

Jadąc w kierunku Chełmna warto zatrzymać się na kilka chwil w Wąbrzeźnie. Nas zainteresowała tu XIX-wieczna zabudowa rynku i sąsiadujących z nim uliczek, a także dwie świątynie: XIV-wieczny kościół parafialny p.w. św. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza i znacznie późniejszy, bo pochodzący z I połowy XIX wieku kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski.

Historia Wąbrzeźna jest podobna do dziejów wielu innych miast ziemi chełmińskiej. Osadnictwo na tych terenach sięga zamierzchłych czasów przedhistorycznych. Pierwsze jego ślady datowane są na ok. 12.000 lat wstecz. W połowie 4 tysiąclecia p. n. e. przybyła tu z obszaru Czech i Moraw pierwsza ludność kultury ceramiki wstęgowej (zwana tak od charakterystycznej ornamentyki naczyń), żyjąca z uprawy roli i hodowli zwierząt domowych. Kolejne duże migracje miały miejsce w epoce żelaza i we wczesnym średniowieczu. Najazdy i wędrówki ludów powodowały konieczność budowy osad warownych i grodów. Znaleziska z połowy XI wieku, świadczą o tym, iż okolice dzisiejszego Wąbrzeźna utrzymywały intensywne ponadregionalne kontakty handlowe. Istniał tu już wówczas gród o nazwie Wambrez, utrwalonej w źródłach pisanych dopiero w 1246 roku i oznaczającej osadę wśród brzóz. Około roku 1220 został on spalony przez plemiona pruskie.

Po przybyciu na ziemię chełmińską rycerzy krzyżackich w roku 1230, biskup Herman von Prizna rozpoczął budowę zamku. Prawdopodobnie to on nadał mu nazwę Friedecke czyli "spokojny zakątek". Budowę ukończono w 1321 roku. Zamek pełnił funkcję rezydencji biskupiej do 1655 roku, przy czym jedynie w XIV wieku była to główna siedziba biskupa. W latach 1323-1349 zbudowany został też gotycki kościół parafialny z kamienia i cegły. Fundatorem jego budowy był biskup Otton, któremu przypisuje się również otoczenie miasta murami obronnymi. Wiek XIV i początek XV stulecia to rozkwit miasta. Z tego okresu pochodzi nie zachowany przywilej lokacyjny, wystawiony ok. 1330 roku. Miasto ucierpiało w czasie wojen z Krzyżakami na początku XV wieku. Mieszkańcy Wąbrzeźna, jako poddani wielkiego mistrza, walczyli po stronie Zakonu. Po wojnie trzynastoletniej, na mocy II pokoju toruńskiego z 1466 roku, ziemia chełmińska wraz z Wąbrzeźnem przeszła pod panowanie króla polskiego. Władzę nad miastem nadal sprawował biskup chełmiński. Przełom XVI i XVII wieku był okresem największej świetności miasta. Nastąpił rozwój gospodarki, lokalnego handlu i rzemiosła. Reformacja nie przyniosła większych zmian, gdyż Wąbrzeźno jako miasto biskupie pozbawione było swobody wyznania. Dalszy rozwój miasta zahamowany został przez wojny ze Szwecją. Wąbrzeźno zostało splądrowane w 1629 roku, straty powiększyła epidemia dżumy w 1630 roku, jednak apogeum nieszczęść przypadło na 1655 rok. Wojska szwedzkie pod dowództwem Gustawa Otto Stenbocka (1614-1685) spaliły miasto, a po długim ostrzale zniszczyły zamek biskupi, który po tym wydarzeniu popadł w ruinę. W roku 1700 miasto strawił wielki pożar. Kolejne nieszczęścia przyniosła wojna północna i wojna siedmioletnia. Zamarły handel i rzemiosło. Wpływ na upadek miasta miały również zarazy i nieurodzaje.

W wyniku traktatów rozbiorowych, w 1772 roku Wąbrzeźno znalazło się w zaborze pruskim. Władze rozpoczęły sprowadzanie osadników niemieckich, a w roku 1788 zmieniły nazwę miasta na Briesen. W latach 1807-1815 Wąbrzeźno należało do Księstwa Warszawskiego. Okres ten nie przyniósł wprawdzie upragnionej wolności, ale miał duże znaczenie dla procesu kształtowania się polskiej świadomości narodowej. Po upadku Napoleona, na mocy uchwał kongresu wiedeńskiego, Wąbrzeźno wróciło pod władzę Prus. Likwidacja ustroju feudalnego przyczyniła się do wzrostu znaczenia gospodarczego Wąbrzeźna. Stało się ono ważnym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. W latach 30. XIX wieku osiedlono w Wąbrzeźnie ponad tysiąc kolonistów niemieckich, dla których w 1852 roku ustanowiono parafię protestancką, a 1897 roku powołana została protestancka diecezja wąbrzeska. Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku, a szczególnie w okresie "Kulturkampfu", polityka wobec Polaków znacznie się zaostrzyła. Usunięto język polski ze szkół średnich, sądownictwa i administracji. Komisja kolonizacyjna wykupywała własność polską, prowadzono akcję osadnictwa niemieckiego. Przełom XIX i XX wieku był jednak okresem znacznego rozwoju przestrzennego i gospodarczego Wąbrzeźna. Do miasta doprowadzono kolej, powstało wiele gmachów, urządzeń infrastruktury oraz zakładów produkcyjnych. Wybudowano wodociągi, elektrownię i drogi. W mieście w tym okresie działały także organizacje polskie: Towarzystwo Przemysłowe, Spółka "Rolnik", Bank Ludowy, Towarzystwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół". Wybuch I wojny światowej spowodował spadek produkcji i zastój w handlu, ale jednocześnie rozbudził nadzieje na odzyskanie niepodległości. Traktat wersalski ostatecznie zadecydował o włączeniu ziemi chełmińskiej do odrodzonej Polski. 19 stycznia 1920 roku Wąbrzeźno opuściły oddziały Grenzschutzu, a dzień później wkroczył do miasta I Pułk Ułanów Krechowieckich pod dowództwem generała Stanisława Pruszyńskiego (1857-1929). Okres międzywojenny nie przyniósł miastu większych osiągnięć gospodarczych. W Wąbrzeźnie nadal dominowało rzemiosło. Nowo założone i powstałe przed wojną przedsiębiorstwa po krótkim okresie rozwoju podupadały lub ulegały likwidacji w okresie kryzysu gospodarczego. Problemem było bezrobocie. Rozwijały się za to szkolnictwo i kultura polska. Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Wąbrzeźna przez Niemców zaczęły się prześladowania ludności polskiej. Kilkaset osób rozstrzelano, zlikwidowano polskie szkoły, organizacje, ponownie zmieniono nazwę miasta na Briesen Westpreussen. Rozpoczęto również akcję wysiedleńczą. Odpowiedzią na terror był opór - tworzyły się organizacje konspiracyjne, których zadaniem były walka zbrojna, sabotaż i działalność wywiadowcza. Po wojnie przystąpiono do organizowania administracji państwowej i uruchamiania zakładów pracy. Na początku lat 50. XX wieku powstały Pomorskie Zakłady Tworzyw Sztucznych. Obok tego dużego zakładu powstawały również małe i średnie przedsiębiorstwa. Zagospodarowano tereny rolnicze i zwiększono poziom produkcji rolnej. Miasto zaczęło się rozbudowywać.

-----

Na ulicach miasta. Większość kamienic usytuowanych w centrum Wąbrzeźna powstała na przełomie XIX i XX wieku.

 

 

 

 

 

 

Kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski przy Placu Jana Pawła II. Początkowo pełnił rolę świątyni ewangelickiej. Wzniesiony w latach 1835-1836 neoromański kościół, ulokowany został w południowo-wschodniej części rynku. W późniejszych latach dobudowano do niego wysoką wieżę, na której zawieszono trzy nowe dzwony ufundowane przez członków gminy luterańskiej. W 1897 roku Wąbrzeźno stało się sercem nowo utworzonej diecezji luterańskiej, liczącej prawie dwadzieścia tysięcy osób zamieszkujących w trzydziestu okolicznych miejscowościach. W związku z tym, kościół został rozbudowany poprzez dodanie prezbiterium i zakrystii. Wewnątrz wzniesiono empory umożliwiające pomieszczenie większej liczby wiernych, ufundowano nowe okna, w partii chóru wstawiono trzy witraże, a na emporze zachodniej zainstalowano nowy instrument organowy. Po II wojnie światowej większość członków gminy luterańskiej wyjechała do Niemiec, a świątynia została przejęta przez katolików. Od 1987 roku pełni funkcję kościoła parafialnego. Jej wystrój pochodzi z początku XX wieku.

Kościół parafialny p.w. św. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza. Został wzniesiony w latach 1323-1349 przez biskupa chełmińskiego Ottona. Wówczas była to jednonawowa świątynia, kamienno-ceglana, kryta dwuspadowym dachem z trójbocznie zamkniętym prezbiterium i dobudowaną od południa zakrystią. Do naszych czasów obiekt nie dotrwał w niezmienionej formie. Reliktem tamtego okresu są istniejące do dziś ściany prezbiterium, pozbawione całkowicie detalu architektonicznego. Przełomowym momentem w dziejach wąbrzeskiej świątyni był rok 1700, gdy w wyniku pożaru została ona niemal w całości zniszczona wraz z wieloma elementami wyposażenia. Odbudowę fary przeprowadzono staraniem biskupa Teodora Andrzeja Potockiego (1664-1738) jeszcze w tym samym roku, przy wykorzystaniu materiału, pozyskiwanego z Góry Zamkowej. Z tej okazji na wieży zawieszono dzwon odlany przez Michaela Wittwercka, zdobiony herbem Pilawa, a na ołtarzu ustawiono nową wieczną lampę. Przy kościele działał niewielki, ale dobrze wyposażony szpital-przytułek dla chorych i osób bezdomnych, prowadzony przez Bractwo Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. W 1779 roku do nawy fary dobudowano od zachodu niewysoką wieżę fundacji mieszczańskiej, a w latach 1871-1881 całość gruntownie odnowiono. Jednak największe zmiany wprowadzono podczas przebudowy w 1902 roku. Powstał wówczas trójnawowy, trójprzęsłowy korpus, poprzedzony podwyższoną, czteroboczną trójkondygnacyjną wieżą zwieńczoną namiotowym dachem i trójbocznie zakończonymi ramionami transeptu. Nawa główna nakryta została dachem dwuspadowym, a nawy boczne trzema osobnymi dachami trójspadowymi. 5 lipca 1903 roku konsekracji nowego kościoła dokonał biskup chełmiński Augustyn Rosentreter (1844-1926). W 1928 roku z inicjatywy Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w zewnętrzną ścianę prezbiterium wmurowano płytę z wyrytymi nazwiskami mieszkańców Wąbrzeźna poległych w bitwach pierwszej wojny światowej i w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Działania wojenne w latach 1939-1945 szczęśliwie nie uszkodziły zabudowań kościelnych, zrabowane zostały jednak niemal wszystkie starsze księgi parafialne oraz trzy dzwony. Po wojnie ku czci poległych parafian obok kościoła wzniesiony został pomnik Chrystusa Warszawskiego. Po wczesnych latach czasów nowożytnych nie pozostało w kościele zbyt wiele zabytków. Do naszych czasów ocalała cenna renesansowa monstrancja wieżyczkowa, zwana "papieską". Obecne wyposażenie świątyni pochodzi głównie z okresu późnego baroku. Cezurą jest tu z pewnością pożar kościoła w 1700 roku, który pochłonął ówczesną część wyposażenia. Sztukę baroku reprezentują m. in. ołtarze główny oraz boczne: Świętej Rodziny i Boga Ojca. Prawdziwym skarbem wąbrzeskiej fary jest cudowny obraz Matki Bożej Brzemiennej tzw. Wąbrzeskiej, umieszczony w głównym ołtarzu. Ten XVI-wieczny gotycki obraz sprowadzony został w uroczystej procesji 3 czerwca 1685 roku z Kowalewa przez biskupa Kazimierza Jana Opalińskiego (1639-1693). W 1993 roku biskup toruński Andrzej Suski po raz pierwszy oficjalnie użył nazwy "Sanktuarium Matki Bożej Brzemiennej" w odniesieniu do długowiecznego kultu Matki Bożej w Wąbrzeźnie. W dniu 14 sierpnia 2002 roku obraz Matki Bożej Wąbrzeskiej został uroczyście ukoronowany diademem poświęconym przez Ojca Świętego Jana Pawła II. Na lewym ołtarzu bocznym ustawiono gotycką rzeźbę Matki Bożej, z ok. 1500 roku, przeniesioną z dawnej kaplicy zamkowej, w otoczeniu licznych osiemnastowiecznych wotów. Na uwagę zasługują również trzy krucyfiksy, barokowe obrazy, rzeźby i inne elementy wyposażenia wnętrza.

 

 

 

 

 

 

 

-----

Lisewo

 

 

Lisewo jest sporą wsią, położoną około 20 km na wschód od Chełmna. Znajduje się tu ciekawy kościół z przełomu XIII i XIV wieku. Wieś powstała zapewne w połowie XIII wieku, lecz pierwsza pisemna wzmianka o niej pochodzi z 1293 roku. Wiadomo, że od drugiej połowy XIV wieku w kościele lisewskim odbywały się sądy rycerskie ziemi chełmińskiej. Poza tym, rycerstwo zbierało się tu na zjazdach. W czasie jednego z nich, w 1437 roku podjęto decyzję o wznowieniu działalności antykrzyżackiego Towarzystwa Jaszczurczego. Lisewo znacznie ucierpiało podczas wojny polsko-krzyżackiej w 1414 roku. Po 1454 roku, było dużą wsią królewską, podległą starostwu w Lipienku. U schyłku średniowiecza i w początku XVI wieku wieś stanowiła siedzibę rodu Lisowskich. Wiek XVI był dla Lisewa okresem prosperity. Długotrwały pokój i dobre możliwości sprzedaży zboża zapewniły większości mieszkańców dostatnie jak na owe czasy i potrzeby życie. Klęski przyszły w następnym stuleciu. Liczne wojny, przemarsze wojsk i epidemie spowodowały zniszczenia i zmniejszenie się liczby ludności o 25%. Po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 roku wieś przeszła na własność pruskiego skarbu państwa. W epoce napoleońskiej należała do Księstwa Warszawskiego. Od połowy XIX wieku w Lisewie, za sprawą miejscowych proboszczów, ks. Stanisława Machorskiego (1807-1909) i ks. Augustyna Łebińskiego (1872-1939), rozwijała się polska działalność kulturalno-społeczna. Jej celem było przeciwstawienie się germanizacji. Działały tu polskie organizacje - Liga Polska, Towarzystwo Rolnicze, Bank Ludowy, polska biblioteka, odbywały się amatorskie przedstawienia. W 1906 roku doszło do strajku uczniowskiego w obronie nauczania religii w języku ojczystym. Na przełomie XIX i XX wieku powstała tu także parafia ewangelicka skupiająca mniejszość niemiecką, mieszkało tu też nieco Żydów. Jesienią 1939 roku członkowie miejscowego Selbstschutzu aresztowali i rozstrzelali kilku mieszkańców Lisewa, wśród nich - ks. Augustyna Łebińskiego i ks. Edmunda Klebbę (1910-1939). W styczniu 1945 roku Lisewo zajęła Armia Czerwona. Wiosną 1945 roku NKWD przeprowadziło aresztowania wśród mieszkańców i deportowało do ZSRR 120 osób, połowa z nich zmarła. Ku ich czci i na pamiątkę ofiar stalinizmu na cmentarzu przykościelnym ufundowano pomnik.

-----

Kościół parafialny p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego. Obiekt ten jest nie tylko atrakcyjny pod względem architektonicznym, ponieważ pochodzi z końca XIII wieku, ale również dlatego,że znajduje się w nim wiele cennych zabytków m.in. granitowa chrzcielnica z przełomu XIII i XIV wieku, epitafium poświęcone ks. Janowi Kantemu Dąbrowskiemu, cztery lichtarze z XIV wieku, trójramienny świecznik z postacią Matki Bożej z XV wieku, dwa dzwony z XVII wieku, monstrancja z połowy XVIII wieku, czerwony ornat z początku XVIII wieku. Rokokowy ołtarz główny pochodzi z kościoła franciszkanów w Chełmnie. Kościół z charakterystyczną XVI-wieczną wieloboczną wieżą jest najcenniejszym zabytkiem Lisewa. Należy on do najstarszych świątyń w ziemi chełmińskiej. W bocznym ołtarzu, po prawej stronie, znajduje się obraz Matki Bożej Lisewskiej cieszący się lokalnym kultem. Pochodzi on z pierwszej polowy XVII wieku i jest namalowany w typie Matki Bożej Śnieżnej - Salus Populi Romani. Obraz ten posiada zasłonę z przedstawieniem Matki Bożej Apokaliptycznej, w którym u dołu wmontowany jest oryginalny zamek, świadczący także o znaczeniu wizerunku Matki Bożej Lisewskiej dla miejscowej ludności. Oryginalna rzymska ikona stała się wyróżnionym wizerunkiem maryjnym w całej Europie po zwycięstwie floty chrześcijańskiej nad flotą mahometańską pod Lepanto w 1571 roku.

 

 

 

 

 

-----

 

c.d.n.

 

achernar51swiat
Obrazek użytkownika achernar51swiat
Offline
Ostatnio: 1 dzień 23 godziny temu
Rejestracja: 01 cze 2020

Chełmno

Chełmno jest urocze. Gdy patrzymy na nie od strony Wisły, widzimy jak usadowione na skraju wysokiej skarpy, ceglaną bryłą wyrasta ponad otaczającą je zewsząd zieleń. Ponad nią wznoszą się masywne gmachy i wieże gotyckich kościołów oraz smukła iglica renesansowego ratusza. Warto wjechać do miasta i zanurzyć się w klimatyczne uliczki starówki, pospacerować wzdłuż średniowiecznych murów obronnych, podziwiać piękny ratusz pośrodku rynku, otoczonego stylowymi kamieniczkami, chłonąć atmosferę pokrytych patyną wieków gotyckich kościołów czy wreszcie - nacieszyć oczy wspaniałą panoramą, roztaczającą się z wieży chełmińskiej fary.

 

Tereny, na których leży Chełmno są związane z Polską od zarania naszej państwowości. Samo miasto było początkowo osadą, położoną około 4 km od dzisiejszego Chełmna. W XII wieku zaczęła ona odgrywać rolę ośrodka władzy kasztelańskiej. Duże znaczenie grodu oraz jego położenie w sąsiedztwie wrogich plemion pruskich powodowało, że osada chełmińska była często atakowana, co w konsekwencji doprowadziło do tego, że władający tymi terenami książę Konrad I Mazowiecki (~1187-1247) postanowił sprowadzić tu rycerzy z zakonu Najświętszej Marii Panny. Dla Chełmna było to jedno z najważniejszych wydarzeń w jego całej historii. Rycerze w białych płaszczach z czarnym krzyżem przybyli do ziemi chełmińskiej w 1230 roku i wkrótce po pokonaniu Prusów zaczęli tu budować zręby swego państwa. Wraz z pojawieniem się Zakonu, zmieniono lokalizację Chełmna. Porzucając spalony stary gród, mistrz krajowy Herman von Balk (?-1239) za swoją siedzibę obrał wzgórze, na którego terenie dziś znajduje się wieś Starogród. Chełmno przeznaczono na stolicę tworzącego się państwa krzyżackiego. Zakon przystąpił do budowy zamku, w którym do połowy XIII wieku mieściła się siedziba I Komturii. W grudniu 1233 roku wielki mistrz Herman von Salza (~1179-1239) i mistrz pruski Herman von Balk wystawili dla Chełmna dokument lokacyjny, tzw. Przywilej Chełmiński, który stał się podwaliną dla powstającego Chełmna, a także wielu innych miast. W roku 1239 Krzyżacy przenieśli po raz kolejny miasto na północ, a w obecnym miejscu Chełmno ostatecznie ulokowano w 1251 roku. Lokację tę potwierdził namiestnik wielkiego mistrza Eberhard von Sayn (?~1257). Chełmno zachowało status miasta stołecznego tworzonego państwa krzyżackiego, utworzono w nim sąd najwyższy, do którego zwracały się o poradę prawną wszystkie sądy miast lokowanych na prawie chełmińskim.

XIII i XIV wiek to okres rozkwitu Chełmna. Wzniesiono wówczas większość podziwianych do dziś budowli, otoczono miasto murami i rozbudowano jego ulice. Do Chełmna zaczęło napływać coraz więcej osadników z Nadrenii, Westfalii, Turyngii, Saksonii i Śląska. Rozwijało się rzemiosło i handel. W XIV wieku Chełmno przystąpiło do Hanzy i brało żywy udział w jej życiu, kiedy reprezentował je burmistrz Ertmar von Herdecke. Później ustąpiło miejsca Toruniowi, by w XV stuleciu wycofać się ze zrzeszenia. W roku 1386 Zakon podjął próbę założenia w Chełmnie uniwersytetu. Mimo przychylności papieża Urbana VI (~1318-1389), projekt ten nie doczekał się realizacji z powodu trudnej sytuacji międzynarodowej Zakonu. Kilkadziesiąt lat później próbę podjęto ponownie, lecz wówczas na przeszkodzie stanął brak funduszy. Po klęsce Zakonu w 1410 roku Chełmno zostało poddane królowi polskiemu, jednak na mocy I pokoju toruńskiego wróciło pod zwierzchnictwo krzyżackie. Miasto odegrało istotną rolę w utworzeniu w 1440 roku antykrzyżackiego Związku Pruskiego, a w roku 1454 przystąpiło do powstania, które zapoczątkowało wojnę trzynastoletnią. W 1457 roku Chełmno zostało zajęte przez krzyżackie wojsko zaciężne, dowodzone przez Czecha Bernarda Szumborskiego (?-1470). Prowadził on twarde i bezwzględne rządy do chwili swej śmierci, a potem jeszcze Chełmno pozostawało we władzy zaciężnych przez kolejne 9 lat (pomimo tego, że zgodnie z warunkami II pokoju toruńskiego z 1466 roku przeszło formalnie pod władzę Polski). W 1505 roku Chełmno zostało darowane przez króla Aleksandra Jagiellończyka (1461-1506), biskupom chełmińskim. W XVI wieku przebudowano część miasta w stylu renesansowym, wyremontowano mury obronne, lecz Chełmno już nigdy nie odzyskało wcześniejszego znaczenia. W połowie XVI wieku ruch reformacyjny nie ominął Chełmna. Do rozszerzenia luteranizmu przyczynił się rektor powołanego gimnazjum humanistycznego, Jan Hoppe (~1512-1565). Później jednak, w wyniku działań kontrreformacyjnych biskupa chełmińskiego, niekatolicka część społeczeństwa (głównie znacząca grupa kupców niemieckich) opuściła miasto. W XVII wieku, na skutek wojen polsko-szwedzkich i częstych epidemii, Chełmno popadało w coraz większą ruinę. Aby zapobiec upadkowi miasta, król Jan III Sobieski (1629-1696) potwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje, a biskup Jan Małachowski (1623-1699) zezwolił na ponowne osiedlenie się protestantów. W 1692 roku powstała tzw. Akademia Chełmińska, organizacyjnie związana z Uniwersytetem Krakowskim (istniała do 1818 roku). Wielka zaraza na początku XVIII wieku oraz wojny północna i siedmioletnia przyczyniły się do wyniszczenia miasta. Po I rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 roku Chełmno zostało zajęte przez Prusaków. Protekcyjna polityka Fryderyka II Hohenzollerna (1712-1786) wobec Chełmna, który chciał stworzyć konkurencję dla polskiego jeszcze Torunia, oraz dobra koniunktura gospodarcza przyczyniły się do rozwoju miasta. Do miasta napływali osadnicy, głównie ze Szkocji i Holandii. W latach 1807-1815 miasto wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego, jednak po kongresie wiedeńskim Chełmno wróciło pod zabór pruski. Władze dokonały kasacji klasztorów katolickich: benedyktynek, dominikanów i franciszkanów. W XIX wieku rozebrano bramy miejskie, zasypano część rowów, utworzono dwie promenady, dokonano rozbudowy infrastruktury miejskiej, zmieniono w znaczny sposób dawną zabudowę. Doprowadzono linię kolejową, założono wodociągi, gazownię i oświetlenie ulic, a na początku XX wieku - kanalizację. W całym okresie pruskim Chełmno było ważnym ośrodkiem szkolnictwa. Działały tu szkoły elementarne oraz wyższe: Gimnazjum Katolickie o bardzo wysokim poziomie nauczania, gimnazjum realne oraz Miejska Wyższa Szkoła Dziewcząt. Bardzo ważną pozycję w polskim życiu narodowym pełniło Chełmno w okresie nasilonej germanizacji, tutaj pojawiło się pierwsze pismo polskie na Pomorzu.

W wyniku klęski Niemiec w I wojnie światowej, Chełmno na mocy traktatu wersalskiego powróciło do Polski. Władze polskie przejęły miasto 22 stycznia 1920 roku. Okres dwudziestolecia międzywojennego nie był dla miasta pomyślny. Z tutejszych ziem wycofała się znaczna część ludności pochodzenia niemieckiego i żydowskiego, a było wśród nich wielu handlowców, kupców, przemysłowców, nauczycieli. Brakowało środków na inwestycje. Po ataku III Rzeszy na Polskę, Chełmno zostało zajęte przez Niemców już piątego dnia wojny. Władze okupacyjne natychmiast przystąpiły do akcji wyniszczania ludności polskiej i żydowskiej. Zburzono, zbudowaną w 1842 roku, synagogę. W pobliskich Klamrach wymordowano ok. 2.000 Polaków. Znaczna część ludności została pozbawiona majątków i warsztatów, w miejsce wysiedlonych pojawiali się, sprowadzeni z Niemiec osadnicy. W styczniu 1945 roku wojska II Frontu Białoruskiego zajęły miasto, bez zadawania mu zniszczeń.

W latach powojennych następował powolny rozwój przemysłu i handlu. W ostatnim dziesięcioleciu zwrócono większą uwagę na turystyczne walory miasta, co wpłynęło na polepszenie jego wyglądu. Po wielu latach przystąpiono do naprawy i konserwacji najstarszych, zabytkowych budowli Chełmna. W 2005 roku ruszył, współfinansowany ze Środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, program rewitalizacji zabytków. Chełmno znalazło się również na liście miast należących do międzynarodowego projektu Szlak Europejskiego Gotyku Ceglanego.

 

-----

Gmach Urzędu Miasta - współczesny ratusz.

 

 

Na ulicach miasta.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fragment murów obronnych w pobliżu Bramy Grudziądzkiej. Są jednymi z najlepiej zachowanych w Polsce. Otaczają starą część miasta prawie pełnym obwodem. Dawniej znajdowało się w nich 7 bram wjazdowych, z których ocalały dwie (Grudziądzka i Merseburska), zachowały się także 23 baszty - kryte i otwarte. Łączna długość ocalałych murów wynosi dziś 2270 metrów. Na drugim zdjęciu widoczny jest fragment murów z drugiej strony miasta. Do budowy murów obronnych wraz z umocnieniami przystąpiono niedługo po wyznaczeniu granic miasta. Początkowo miasto otoczone było wałem ziemnym (częstokołem), w drugiej połowie XIII wieku powstał mur ceglany, baszty, wieże i bramy wjazdowe. Na terenach względnie płaskich wykopano dodatkowo fosy. W przeważającej części mury zbudowane są z trzech warstw. Najniższy i najstarszy zarazem poziom powstał z usypanej ziemi, głazów narzutowych i gruzu. Na takim fundamencie usadowiono niewysoki mur ceglany, który stanowi pierwotną budowlę z czasów krzyżackich. Drewniane ganki utworzono przy drugiej, najwyższej warstwie (obsadce), ponad nimi ciągnęły się blanki (najwyraźniej widoczne na południowym odcinku murów). Mury kilkukrotnie naprawiano i przebudowywano. Najbardziej znaczące zmiany nastąpiły w XVI wieku dzięki królowi Zygmuntowi II Augustowi (1520-1572) - mury wtedy podwyższono do obecnej wysokości. W latach 1860-1870 w wyniku decyzji władz pruskich rozebrano 2 niewielkie odcinki murów. Wzdłuż murów obronnych wybudowano liczne baszty i wieże. Najczęściej były to otwarte od wewnątrz baszty strażnicze, półkoliste lub przeważnie o podstawie prostokątnej. Łącznie było ich 25 lub 27, do dziś ocalało w różnym stopniu 23. Na trzecim zdjęciu widoczna jest Baszta Panieńska u zbiegu ulicy Wodnej i Alei 3 Maja. Do końca XIX wieku była to jedna z otwartych miejskich baszt, przebudowana w XX wieku. W tej chwili swoją siedzibę mają tu rycerze z Zastępu Rycerskiego z Chełmna.

 

 

 

 

 

W średniowieczu miasto posiadało aż 7 bram wjazdowych, które oprócz funkcji komunikacyjnej spełniały rolę wież obronnych. Wszystkie pobudowano w tym samym czasie, tzn. w drugiej połowie XIII wieku. Przetrwały do wieku XIX, kiedy to decyzją władz pruskich rozebrano 5 z nich - celem tej rozbiórki było udrożnienie dróg dojazdowych miasta. Szczęśliwie ocalały dwie baszty: Merseburska, która jeszcze w XV wieku została przebudowana na basztę oraz widoczna na zdjęciu - Grudziądzka.Znajdująca się u wylotu ulicy Grudziądzkiej Brama Grudziądzka (popularnie zwana Bramką, dawniej Bramą Grubieńską) była główną bramą wjazdową do miasta, dziś jest jedyną, w pełni zachowaną bramą miejską. Pierwotnie brama ta istniała jako wieża, do której po obu stronach przylegały mury obronne (w jej bocznych ścianach widać jeszcze ślady przejść na ganki strażnicze). Przed bramą znajdował się głęboki rów, a wjazd umożliwiał zwodzony most. Tutaj kiedyś mieściło się też więzienie miejskie. W 1694 roku w miejsce przybudówki i mostu zwodzonego powstała renesansowa kaplica. To dzięki niej Bramka szczęśliwie uniknęła w XIX wieku rozbiórki.

 

 

 

 

Nowe Planty (dawniej: Promenada) powstały w latach 1834-1835. Położone są w miejscu starych rowów obronnych, rozciągają się od ulicy Wodnej do Bramy Grudziądzkiej i zajmują powierzchnię ok. 5,8 ha. Od początku swego istnienia stały się ulubionym miejscem spacerowym. Dziś główną atrakcją Nowych Plant są dywany kwiatowe, punkt widokowy oraz... spokój.

 

 

 

Ławeczka na Nowych Plantach. Od pewnego czasu zaczęto promować miasto pod hasłem "Chełmno - miasto zakochanych", skorzystano tutaj z faktu posiadania relikwii św. Walentego w jednym z ołtarzy kościoła farnego.

 

 

Chełmiński rynek stanowi prostokątny plac o wymiarach 111 x 156 m. Od niego rozchodzą się główne ulice, na jego terenie stoi chyba najbardziej obfotografowany obiekt Chełmna - ratusz. Oprócz niego na średniowiecznym rynku stały: dom kupiecki, ławy handlowe i kramy, studnia, pręgierz, a w jego południowo-zachodniej części znajdował sie basen przeciwpożarowy. Dookoła znajdowały się domy kupieckie. Z biegiem lat wygląd rynku zmieniał się, zniknęły gotyckie kamienice, zastąpiły je domy pobudowane w XIX i XX wieku.

 

 

 

Ratusz w centrum chełmińskiego rynku. Jest jednym z najcenniejszych zabytków polskiego renesansu. Został przebudowany z gotyckiego XIII-wiecznego w latach 1567-1572 i 1584-1597. Posiada rozbudowaną attykę. Średniowieczna siedziba burmistrza i rady miejskiej została wzniesiona ok. roku 1298. Gotycki budynek był mniejszy i niższy od obecnego, posiadał 2 kondygnacje i wieżę. W XVI wieku przystąpiono do rozbudowy ratusza. Budynek przedłużono dwukrotnie, wzniesiono nową wieżę z zegarem, a elewacja otrzymała renesansowy wygląd. Parter zajmowały więzienie, izba handlowa, waga oraz sala sądowa; piętro przeznaczone było na pomieszczenia rady (izba radziecka, kancelaria, archiwum i sala posiedzeń, tzw. Sala III Ordynku).Ratusz przebudowano jeszcze raz w XIX wieku (1885-1887) - wybito otwory okienne i urządzono dużą Salę Mieszczańską. Ratusz był siedzibą władz miejskich od początku powstania aż do roku 1975. Dziś mieści się tutaj Muzeum Ziemi Chełmińskiej, które oprócz stałych ekspozycji obejmujących historię Chełmna, organizuje okolicznościowe wystawy, spotkania i koncerty.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W zachodniej elewacji ratusza umieszczona jest dawna miara wzorcowa dla całego państwa krzyżackiego (tzw. pręt chełmiński). Pręt chełmiński był miarą długości liczącą 4,35 m. Dzielił się na 7,5 łokci po 58 cm i 15 stóp po 29 cm, 10 prętów stanowiło sznur. Wyznaczone ulice miały szerokość 2,5 pręta chełmińskiego czyli ok. 11 metrów.

 

 

Neogotycki budynek poczty z przełomu XIX i XX wieku.

 

 

Tablica upamiętniająca braci Raszejów na ścianie jednej z kamieniczek.

 

Pofranciszkański kościół p.w. św. Jakuba Starszego i św. Mikołaja. Jest to jeden z trzech największych kościołów w Chełmnie. Zakon franciszkanów sprowadzono do miasta w roku 1255, w roku 1326 zakupiono od miasta działkę i wtedy to prawdopodobnie zaczęto budowę kościoła, która prowadzona była wieloetapowo i trwała przez niemal 100 lat. Kościół wraz z przylegającym do niego klasztorem działał do 1806 roku, tzn. aż do kasaty zakonu przez władze pruskie. Zabudowania klasztorne rozebrano, od roku 1859 świątynia pełniła rolę kościoła gimnazjalnego. Do dziś w jego wnętrzu nie zachowało się wiele z jego dawnego, bogatego wyposażenia, które po kasacie zakonu przeniesiono do innych kościołów (Chełmno, Chełmża, Kwidzyn). Szczęśliwie kościół postanowiono ożywić - odrestaurowano znajdujący się w prezbiterium wielki witraż, wyremontowano dach kościoła, a dzięki odbywającym się w soboty i niedziele mszom św. możliwe jest obejrzenie tego ciekawego obiektu od wewnątrz. Kościół położony jest w zachodniej części starego miasta. Obecnie jest to kościół filialny w parafii p.w. Wniebowzięcia NMP. Kościół został wzniesiony w stylu gotyckim, z cegły. Obecne prezbiterium zbudowano po 1326 na miejscu poprzedniego, korpus zaczęto budować w trzeciej ćwierci XIII wieku, ukończono w pierwszej ćwierci XIV wieku. W trzeciej ćwierci XIV wieku sklepiono wnętrza. Prezbiterium kościoła jest prostokątne, trójprzęsłowe, ma sklepienie krzyżowo-żebrowe, korpus jest trójnawowy, trójprzęsłowy w układzie pseudobazylikowym o wąskich nawach bocznych, ze sklepieniami gwiaździstymi.

 

 

 

 

 

 

Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia - dawny klasztor cysterek, następnie benedyktynek. Powstanie klasztoru należy wiązać ze sprowadzeniem w roku 1261 do Chełmna zakonu cysterek, które z nadania Bertolda z Czystego i jego żony Krystyny pobudowały klasztor ok. 1266-1267 roku, a następnie w latach 1280-1330 - kościół p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Z inicjatywy biskupa chełmińskiego Fryderyka von Hausen (?-1274) i mistrza krajowego Ludwika von Baldensheim (?~1272) klasztor otrzymał na swe utrzymanie liczne posiadłości wiejskie. W XV wieku klasztor zmienił regułę na benedyktyńską. W XVI wieku pod wpływem reformacji konwent przechodził głęboki kryzys, zażegnany poprzez wstąpienie w 1579 roku Magdaleny Mortęskiej (1554-1631). Dzięki niej klasztor stał się centrum tzw. reformy chełmińskiej. Klasztor benedyktynek został skasowany przez Prusaków w 1821 roku. Budynki otrzymało zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia, związane z Chełmnem od 1694 roku. Przekształciły je one w duchu neogotyckim. Siostry prowadziły tu szkołę (do czasów Kulturkampfu w 1875 roku) i szpital. W 1863 roku znalazła się tu siedziba prowincji zakonnej i nowicjatu. Również obecnie siostry prowadzą dom opieki. Klasztor usytuowany jest w północno-zachodnim narożniku Starego Miasta, na skraju wysokiej skarpy pradoliny Wisły. Dzięki swemu położeniu, jest jednym z ważniejszych elementów malowniczej panoramy Chełmna. Na terenie zespołu klasztornego znajduje się gotycki kościół p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Jest on budowlą ceglaną, jednonawową, 4-przęsłową, z pięcioboczną zamkniętą częścią prezbiterialną. Korpus jest dwukondygnacyjny. Dolna część kościoła przeznaczona jest dla osób świeckich, górna (empora) dostępna jest tylko dla mniszek. Przypuszcza się, że budowę części dolnej zakończono w latach 1310-1320, części górnej w latach 1330-1340. W 1595 roku do prezbiterium dobudowano od północy kaplicę grobową zakonnic, a od południa kaplicę św. Michała. Na zewnątrz kościoła uwagę przykuwa portal z 1619 roku. Nieduże wnętrze świątyni jest bardzo bogato zdobione i posiada wiele ciekawych elementów. Płyta nagrobna mieszczanina Arnolda Lischorena zmarłego w 1275 roku, przywieziona z Flandrii jest jednym z najstarszych zabytków rzeźby na Pomorzu. Godne uwagi są XIV-wieczne sklepienia, malowidła ścienne na emporze zakonnej i figura Chrystusa w grobie. Z czasów ksieni Mortęskiej pochodzą organy, których prospekt malował malarz Jan Krüger w 1619 roku. On też malował portrety dobrodziejów zakonu. Zachowały się ponadto manierystyczne stalle z 1595 roku, intarsjowana ambona (1596-1597), kamienne epitafium zakonne z 1599 roku, a także malowidła i rzeźby z XVII i XVIII wieku. Na terenie zespołu klasztornego znajduje się prawdopodobnie najstarszy obiekt w Chełmnie - wieża Mestwina (Mściwoja), ocalała część byłej warowni krzyżackiej. Tutaj też możemy obejrzeć drugą z ocalałych w mieście bram - Merseburską. Swoją funkcję przestała jednak pełnić już dawno temu i została zamurowana. Dziś urządzono tam kaplicę Grobu Pańskiego. W XIX wieku, obok przebudowy wielu partii na potrzeby nowego zgromadzenia, na miejscu starszego wzniesiono wzdłuż ulicy neogotyckie skrzydło południowe z charakterystyczną wysoką wieżą (1897-1899). Zwiedzając klasztor należy koniecznie odwiedzić park, znajdujący się na skraju wysoczyzny, przez co można stamtąd podziwiać panoramę doliny Wisły.

 

 

 

 

 

Kościół farny p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Jego budowę datuje się na lata 1280-1320. Wcześniej na jego miejscu z pewnością stał kościół drewniany, który rozebrano w chwili pobudowania murowanego prezbiterium. Fara to jedna z największych budowli sakralnych państwa krzyżackiego jak również wzór dla innych, nowobudowanych kościołów na ziemi chełmińskiej. Kościół jest jedyną ściśle orientowaną budowlą sakralną w mieście, leży na osi zachód-wschód. Świątynia składa się z prosto zamkniętego prezbiterium i trójnawowego halowego korpusu. Charakterystyczną cechą tego obiektu jest niesymetryczna, dwuwieżowa fasada - prawa wieża jest znacznie niższa. Najprawdopodobniej wieży nie ukończono z powodu pożaru, zawalenia się jej oraz z braku pieniędzy na kontynuowanie budowy. W XIV wieku dobudowano kaplicę Bożego Ciała, a w 1560 roku kaplicę Matki Boskiej Bolesnej Chełmińskiej. Nawy boczne kościoła przykryte są poprzecznymi dachami dwuspadowymi, które tworzą charakterystyczne trójkątne szczyty widoczne w elewacjach bocznych. Wnętrze kościoła zdobią pierwotne gotyckie elementy, jak i te pochodzące z następnych epok. Ołtarz główny pochodzi z 1710 roku. Filary w nawie głównej ozdobione są wykonanymi w XIV wieku rzeźbami apostołów (wyjątek stanowi jeden filar, przy którym wybudowano ambonę). Na ścianie nawy północnej zachowały się fragmenty polichromii z XV wieku. Jest tam też wmurowana płyta nagrobna z 1319 roku - przedstawia ona jednego z mieszczan chełmińskich Lamberta Longusa. W nawie południowej znajdziemy kropielnicę z XIV wieku, a przy jednym z filarów ołtarz, który ostatnio rozsławia Chełmno - jest to ołtarz, który zawiera relikwiarz ze szczątkami św. Walentego. W kościele znajduje się wysokiej klasy gotycki wystrój rzeźbiarski, na który składają się figury apostołów przy filarach od strony nawy głównej oraz zworniki sklepienne. Są tu również cenne malowidła ścienne z końca XIV wieku. Gotlandzka chrzcielnica o formach późnoromańskich została wykonana na przełomie XIII i XIV wieku. Bogate nowożytne wyposażenie wnętrza pochodzi przeważnie z XVII i XVIII wieku. W pobliżu głównego portalu zawieszona jest meluzyna, świecznik w kształcie głowy jelenia. Jego ciekawą cechą jest to, że zawieszony na konopnej linie reaguje na wilgotność powietrza, przez co wykorzystywany jest jako barometr - zwracając się ku ołtarzowi wskazuje dobrą pogodę, odwracając łeb w kierunku portalu zapowiada deszcze.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kościół p.w. św. Ducha. Zbudowano go w latach 1280-1290, a na początku XIV wieku dobudowano do niego wieżę. Od początku swego istnienia spełniał rolę kościoła przyszpitalnego - obok niego do XIX wieku mieścił się szpital. Do niedawna można było obejrzeć w nim m.in. zawieszone pod ciekawym, beczkowym sklepieniem chełmińskie sztandary. Dziś jednak z powodu postępującego niszczenia budowli sztandary te zostały przeniesione do Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Próbę przywrócenia świątyni do życia podjęła się chełmińska Chorągiew Ziemi Chełmińskiej, dzięki której coraz częściej można zwiedzić ten, do niedawna zamknięty, obiekt.

 

 

 

 

 

Kościół Garnizonowy p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Jest jedną z najmłodszych świątyń w Chełmnie. Zbudowany został w stylu neoromańskim w latach 1874-1875 i przeznaczony był dla garnizonu pruskiego. Po odzyskaniu niepodległości aż do dziś zachował związek z wojskowością.

 

 

Wodociągowa wieża ciśnień o wysokości 31,26 m, wybudowana w 1899 roku. Stoi przy ulicy Dominikańskiej. Chełmno miało wodociągi już od 1842 roku, a od 1867 roku na potrzeby wodociągu wykorzystywano wieżę ciśnień wybudowaną na rynku. Jednak intensywny rozwój Chełmna w drugiej połowie XIX wieku spowodował wzrost zapotrzebowania na wodę, jak również potrzebę jej tłoczenia na coraz wyższe kondygnacje. Magistrat zlecił bydgoskiemu budowniczemu miejskiemu inż. Heinrichowi Metzgerowi (1861-1929) opracowanie koncepcji modernizacji wodociągów w Chełmnie. Koncepcja zawierała między innymi projekt wzniesienia nowej wieży ciśnień. W 1898 roku magistrat uchwalił budowę nowej wieży, która została zlokalizowana przy ulicy Dominikańskiej. Prace murarskie wykonał mistrz murarsko-ciesielski Wilhelm Frucht z Chełmna a kocioł do wody wykonał fabrykant R. Peters w Chełmnie. Nowa wieża ciśnień tłoczyła wodę na wysokość czwartego piętra a zasilały ją dwie pompy napędzane silnikami gazowymi. Po uruchomieniu nowej wieży, stara wieża ciśnień na rynku została przeznaczona na magazyn, a ostatecznie została rozebrana w 1925 roku. Nowa wieża pracowała dla potrzeb miasta do połowy lat 80. XX wieku.

 

 

 

Podominikański kościół p.w. św. Piotra i św. Pawła. Dominikanie przybyli do Chełmna prawdopodobnie już w 1233 roku. Istniejący dzisiaj kościół zaczęto wznosić od prezbiterium w czwartej ćwierci XIII wieku, chociaż w obrębie gotyckiej części istnieją wcześniejsze fragmenty budowli późnoromańskiej z ok. 1240-1250 roku. W pierwszej połowie XIV wieku zbudowano korpus, najpierw w postaci niesymetrycznej dwunawowej hali o sześciu przęsłach, a w trzeciej ćwierci XIV wieku dobudowano trzecią bardzo wąską nawę północną, z tego czasu pochodzi również widoczny na zdjęciach szczyt zachodni. W XVII wieku podwyższono ściany nawy głównej przekształcając świątynię na układ bazylikowy. W roku 1720 i 1830 kościół i zabudowania klasztorne nadszarpnęły pożary. W roku 1829 dokonano kasacji klasztoru, a kościół przekazany został gminie ewangelickiej, która zaadoptowała go dla swoich celów w 1841 roku. Obecnie jest to kościół filialny w parafii Wniebowzięcia NMP, Widoczny na zdjęciu zachodni szczyt korpusu świątyni dzielony jest gęsto ustawionymi pod kątem lizenami przechodzącymi w pinakle. Chociaż z zewnątrz kościół prezentuje się dość ponuro, to jego wnętrze kryje piękny ołtarz z XVIII wieku. Zachowane w pierwotnej postaci prezbiterium jest trójprzęsłowe, zamknięte od wschodu pięcioma bokami ośmioboku, sklepione krzyżowo-żebrowo, w przęśle środkowym gwiazdą czteroramienną. Od zewnątrz jest opięte uskokowymi skarpami, przez ich gęste ustawienie wzmacniającymi wertykalizm budowli.W podłodze prezbiterium tkwi płyta nagrobna z 1360 roku, przedstawiająca pierwszego biskupa chełmińskiego, Heidenryka, zmarłego w 1306 roku.Zachowanym elementem dawnego wyposażenia są także drewniane rokokowe stalle w prezbiterium, dekorowane ornamentem rocaille i wolutami. W drugiej połowie XVII wieku wnętrze korpusu całkowicie przebudowano ze zmianą programu przestrzennego na czteroprzęsłową bazylikę i założeniem nowych sklepień. Z zewnątrz kościół zachował cechy gotyckie, wnętrze korpusu jest zbarokizowane. Obecnie jest to czteroprzęsłowa niesymetryczna bazylika o bardzo wąskiej nawie północnej, przed barokizacją był trójnawową, sześcioprzęsłową halą. Dawne bogate, późnobarokowe i rokokowe wyposażenie wnętrza zostało w większości usunięte po przejęciu kościoła przez ewangelików. Zachowało się tylko kilka elementów, m. innymi widoczna na zdjęciu rokokowa ambona przy filarze w nawie głównej. Na jej baldachimie umieszczono cztery putta przedstawiające personifikacje kontynentów.Dzięki osobom, którym nie obojętny jest los tego zabytku, w sezonie letnim można go zwiedzać bez przeszkód. Co roku w dniu patronów kościoła, św. Piotra i św. Pawła, w kościele odbywa się uroczysta msza. Kościół znalazł się również na liście obiektów, które obejmuje projekt "Rewitalizacja zabytków architektury miasta Chełmna", co z pewnością uratowało go od zupełnej ruiny.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-----

 

c.d.n.

Nel
Obrazek użytkownika Nel
Offline
Ostatnio: 14 godzin 39 minut temu
admin
Rejestracja: 04 wrz 2013

Fajnie Achernar ,że kontynuujesz opowieści o Polsce tej znanej i mniej znanej..

Chełmno piękne miasto ! nie widziałam,że to miasto zakochanych Heart

Piękne kościoły a szczególnie ten Poddominikański  oryginalnej architektury  .. no i ta wieża ciśnień ciekawie jakby wyrasta z domów

 

No trip no life

achernar51swiat
Obrazek użytkownika achernar51swiat
Offline
Ostatnio: 1 dzień 23 godziny temu
Rejestracja: 01 cze 2020

Golub-Dobrzyń

 

 

Golub-Dobrzyń to piękne miasteczko, malowniczo położone w pradolinie Drwęcy. Powstało z fuzji dwóch autonomicznych organizmów miejskich - Golubia, położonego w dawnej ziemi chełmińskiej w zakolu po prawej stronie rzeki, i Dobrzynia - niegdyś przedmieścia Golubia, znajdującego się na przeciwległym brzegu, w ziemi dobrzyńskiej.

Pierwszą wzmiankę o wsi Golub znajdujemy dopiero w dokumencie z 1258 roku. Wcześniej, bo w 1231 roku cała ziemia chełmińska zajęta została przez Krzyżaków. Wykorzystawszy obronne położenie osady nad rzeką, rycerze zakonni zbudowali tu w latach 1296-1306 duży zamek na wzniesieniu, a następnie założyli miasto na prawie chełmińskim. Kiedy miało to miejsce - nie wiadomo, gdyż pierwszy dokument lokacyjny zaginął. Lokację potwierdził w 1421 roku wielki mistrz krzyżacki Michael Küchmeister von Sternberg (1370-1423). Początkowo miasto świetnie się rozwijało, ucierpiało mocno dopiero w wojnie polsko-krzyżackiej w 1414 roku, a szczególnie w tzw. "wojnie golubskiej" w 1422 roku. Na mocy warunków II pokoju toruńskiego z 1466 roku, ziemia chełmińska, jako część Prus Królewskich, wróciła pod władzę Polski. Bardzo pomyślny dla miasta był okres, w którym król Zygmunt III Waza (1566-1632) nadał starostwo golubskie swej siostrze - królewnie Annie Wazównie (1568-1625). Powstały wówczas nowe cechy, kwitł handel. Wojny szwedzkie z lat 1626-1629 i 1655-1660, jak i późniejsza wojna siedmioletnia w latach 1756-1763 przyniosły zniszczenia i zubożenie ludności na skutek upadku handlu, rabunków i nakładanych kontrybucji. Po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej w 1772 roku Golub został włączony do Prus. Tymczasem na lewym brzegu Drwęcy, naprzeciwko Golubia, zaczął wyrastać groźny konkurent miasta - Dobrzyń. Jego rozwój nastąpił mniej więcej od drugiej połowy XVII wieku, do czego wydatnie przyczynili się właściciele osady - Działyńscy, obdarzając ją wieloma przywilejami. W 1789 roku hrabia Ignacy Erazm Działyński (1754-1797) nadał osadzie Przedmieście Golubskie prawa miejskie i nazwał ją Dobrzyniem, ofiarowując miastu swój herb rodowy. Po II rozbiorze w 1793 roku, również Dobrzyń znalazł się pod zaborem pruskim, a w latach 1807-1815 oba miasta - Golub i Dobrzyń - weszły w skład Księstwa Warszawskiego. Po upadku Napoleona, od maja 1815 roku Drwęca stanowiła granicę między Prusami i Rosją. Czasy zaboru pruskiego w Golubiu to okres germanizacji ludności polskiej, ale także i rodzenia się ruchu narodowego, a potem niepodległościowego jego mieszkańców. Natomiast Dobrzyń w zaborze rosyjskim burzliwie się rozwijał i w krótkim czasie prześcignął Golub.

W okresie międzywojennym Golub należał do województwa pomorskiego, a Dobrzyń do warszawskiego. Sytuacja ta nie sprzyjała ożywieniu obu miast. W czasie okupacji hitlerowskiej szczególnie dotkliwe straty poniósł Dobrzyń. Niemcy wymordowali połowę jego mieszkańców, głównie Żydów, a należące do nich domy i zabudowania spalili. Inną natomiast taktykę zastosowali okupanci wobec mieszkańców Golubia, których ok. 90% zostało pod przymusem wpisanych do III grupy listy narodowościowej niemieckiej. Po wyzwoleniu ponowiono próby połączenia Golubia i Dobrzynia w jeden organizm miejski, co udało się dopiero w 1951 roku. Obecnie miasto jest siedzibą powiatu.

Piękne położenie, zabytkowe kościoły i kamieniczki, a przede wszystkim górujący nad miastem zamek krzyżacki (zwany też często zamkiem Anny Wazówny), na którym odbywają się od ponad 40 lat tradycyjne turnieje rycerskie sprawiają, że do Golubia-Dobrzynia warto przyjechać.

-----

Kamieniczki w rynku oraz zbór ewangelicki z 1909 roku. Jest to budowla neogotycka z wieżą wysokości 30 m, wzorowana na dawnych kościołach krzyżackich. Aż do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w roku 1772 miasto było czysto katolickie i polskie, a dopiero napływ kolonistów-ewangelików do Golubia i okolicy wywołał potrzebę zorganizowania gminy ewangelickiej. Nastąpiło to w 1780 roku. Nabożeństwa, odprawiane przez kantora Dienemanna z Brodnicy, odbywały się początkowo w jednej z sal zamkowych. W 1982 roku uległ spaleniu dach na nawie i wieża kościoła. Obecnie zbór jest odbudowany z przeznaczeniem na cele oświatowe.

 

 

 

 

 

Kościół p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Golubiu. Wzniesiony został w stylu gotyckim w XIII i XIV wieku. Niewątpliwie istniał on tu już dużo wcześniej jako budowla drewniana, którą zniszczyły najazdy Prusów. Względy bezpieczeństwa były też powodem budowy obecnego przybytku murowanego, który jako kościół obronny stanowił dawniej część systemu fortyfikacyjnego grodu. Budowa pierwotna obejmowała tylko dzisiejsze prezbiterium, które powstało już w roku 1293 i stanowi najpiękniejszą część kościoła, wykazującą w fragmentach murów i sklepień motywy gotyckie. Uwydatniają się one na zewnątrz w systemie potężnych skarp, zakończonych iglicami oraz w oknach ostrołukowych o skośnych węgarach, wewnątrz zaś - w wielobocznej absydzie joraz w sklepieniu krzyżowym, ozdobionym zwornikami przedstawiającymi plastycznie wizerunki Matki Boskiej, Pana Jezusa i Boga Ojca. Obok prezbiterium, po prawej stronie, mieści się obszerna zakrystia, a naprzeciw niej mała kruchta.W latach 1320-1350 został kościół znacznie powiększony przez dobudowanie skromniejszej już nawy z sufitem drewnianym oraz potężnej obronnej wieży. Do nawy dobudowano ponadto dwie kaplice, z których południowa - zakończona później attyką - otrzymała nisko umieszczoną ostrołukową ślepą arkadę, północna zaś - dach pulpitowy, stanowiący przedłużenie dachu kościoła. Niestety w roku 1414 kościół stał się ofiarą działań wojennych. Odrestaurowany starannie z nakazu biskupa Arnolda, uległ powtórnie poważnemu uszkodzeniu w roku 1689, kiedy to piorun uderzył w wieżę, niszcząc ornamentację i gzymsy. Staraniem ówczesnego proboszcza odbudowano wieżę, ale już w stylu renesansowym, a kościół odnowiono. W wyposażeniu wnętrza wyróżnia się ołtarz barokowy fundacji podstarościego Krzysztofa Lodego (?-1644) i obywateli miejskich, wykonany z drzewa w 1640 roku i wykazujący duże podobieństwo z wielkim ołtarzem katedry pelplińskiej. W trzech jego kondygnacjach widzimy trzy, piękne obrazy przedstawiające Koronację Matki Boskiej, św. Katarzynę i Zwiastowanie, po bokach i na konsolach - postaci świetych i aniołów. Cały ołtarz jest grubo pozłacany. Na specjalne podkreślenie zasługuje też tęcza barokowa, umieszczona w wielkim łuku gotyckim między prezbiterium i nawą, podtrzymująca na swym falistym wzniesieniu Grupę Ukrzyżowania. Do bardzo pięknych dzieł sztuki w wyposażeniu kościoła należą też: barokowa chrzcielnica, ambona z pięknymi ozdobami i empora organowa w kaplicy, wykonane prawdopodobnie przez tego samego rzeźbiarza. Zachowały się także późnogotyckie okucia drzwi w zakrystii, a z prac kamiennych - granitowe naczynie do wody obok wejścia bocznego i nagrobek wojewody pomorskiego i starosty golubskiego Krzysztofa Kostki (~1530-1594), w postaci rycerza w zbroi.

Na ulicach miasta. Na zdjęciach widoczny jest m.in. stary drewniany domek podcieniowy. Jest on osobliwością Golubia. To ostatni zachowany taki dom, spośród kilku, które wznosiły się niegdyś przy rynku.

 

 

 

 

 

 

 

 

Wieża w ciągu murów obronnych otaczających starą część Golubia. Mury obronne zostały wzniesione w I połowie XIV wieku. Prawdopodobnie, istniejące wcześniej umocnienia zostały przekształcone w mury, których przebieg jest zachowany do dzisiaj. Mury te posiadały cztery bramy od strony ważniejszych traktów: Toruńską, Brodnicką i Dobrzyńską oraz bramę Na Błonia od strony przedmieścia Błońskiego. Mury na zewnątrz były otoczone z trzech stron fosą, a z jednej strony rzeką. Wzniesione z cegły średniowiecznej, są one w środku wypełnione gruzem i kamieniami zalanymi tłustą zaprawą wapienną.

 

 

Zamek Golubski. Mury dawnej twierdzy krzyżackiej majestatycznie i malowniczo górują nad Golubiem-Dobrzyniem, dominują w krajobrazie okolicy, cieszą oczy, budząc ciekawość i wyobraźnię obserwatora. Oczywiste wydaje się, że zamek zbudowano właśnie na wzgórzu na prawym brzegu Drwęcy. Jednak o lokalizacji warowni nie zdecydowała uroda tego miejsca, ale przede wszystkim względy strategiczne. Przepływająca rzeka była szlakiem wodnym, który przy brodzie krzyżował się z lądowym - wiodącym z Mazowsza. Drwęca stanowiła także naturalną granicę między ziemią chełmińską i dobrzyńską, przez całe wieki rozdzielając położone po obu jej stronach wsie, a potem miasta - Golub i Dobrzyń. Gdy w 1231 roku Krzyżacy zajęli ziemię chełmińską, rzeka stała się granicą między Polską i państwem krzyżackim. W 1258 roku Golub wraz z okolicą został oddany przez komtura dzierzgońskiego Konrada Stange biskupowi włocławskiemu Wolimirowi (?-1275), ale wkrótce Zakonowi zaczęło zależeć na dostępie do brodu. Na mocy ugody, w ramach wymiany posiadłości między biskupem Wisławem (?-1300) i mistrzem krajowym pruskim Meinhardem z Querfurtu (?-1299) Krzyżacy odzyskali te ziemie w 1293 roku i wkrótce rozpoczęli budowę zamku - siedziby komtura, twierdzy granicznej, strażnicy strzegącej bezpieczeństwa przeprawy oraz symbolu potęgi i władzy zakonu rycerskiego. Zamek miał być połączeniem klasztoru i twierdzy. Pierwszym etapem budowy było założenie na wzgórzu tzw. obozu warownego, osłanianego przez umocnienia drewniano-ziemne. Prace nad wznoszeniem murowanej konstrukcji zamku zaczęły się ok. 1300 roku z inicjatywy komtura Konrada von Sacka (?~1306). Dzieło budowy kontynuowali jego następcy - Herman i Luther z Brunszwiku (1275-1335). Warownia składała się z ukończonego ok. 1330 roku zamku wysokiego i przedzamcza (zwanego inaczej przedgródkiem lub zamkiem niższym), czyli części gospodarczej ze stajniami, stodołami i spichlerzami. Miejsce budowy twierdzy wybrano bardzo starannie. Strome wzgórze, dostępne było jedynie od strony zachodniej. Widać było z niego nie tylko drogę do Torunia i Brodnicy i tereny na lewym brzegu Drwęcy, ale też grodziska w Ostrowitem i Nowogrodzie, a także zamek w Kowalewie Pomorskim. Zamek wysoki pobudowano na planie czworoboku wokół wewnętrznego dziedzińca, zgodnie z regułami wypracowanymi przez Krzyżaków na początku XIV wieku. Reprezentował on niezależny od ukształtowania terenu typ zamku konwentualnego (budynku konwentu wzniesionego na planie czworoboku z wieżyczkami w narożach). Miała to być budowla czteroskrzydłowa, z ceglanymi murami, które wieńczyły blanki i umacniały przypory, z tzw. "wysoką" ośmioboczną wieżą w narożniku północno-wschodnim, będącą w razie potrzeby ostatnim punktem obrony. W podziemiu wieży znajdował się okrągły dwupoziomowy, wentylowany loch, zaopatrzony w latrynę, który wykorzystywano jako więzienie. Wejście z traktu toruńskiego prowadziło przez przedzamcze - zabezpieczone fosą zewnętrzną, mostem zwodzonym i wieżą bramną, otoczone murami i wieżami basztowymi. Z zamku niższego droga wiodła przez drugi most nad ocembrowaną suchą fosą wewnętrzną do parkanu zamku wysokiego. Tu - na tzw. międzymurzu - wzniesiono dwie wolnostojące okrągłe wieże, pod koniec XIV wieku - wyższą południową (można było się do niej dostać tylko za pomocą pomostu spuszczanego z zamkowego ganku), a na początku XV stulecia - niższą północną. Wejścia na zamkowy dziedziniec strzegła ciężka brama. Najważniejsze pomieszczenia trzykondygnacyjnego domu zakonnego znajdowały się na pierwszym piętrze. W najszerszym, południowym skrzydle mieściła się kaplica, w której bracia codziennie się modlili, a także kapitularz, gdzie odbywały się narady. Ciekawostką jest, że w kaplicy pod wezwaniem Świętego Krzyża zastosowano - jako jedno z najwcześniejszych na terenie państwa krzyżackiego - trójprzęsłowe sklepienie gwiaździste. Mała sala pomiędzy kaplicą i kapitularzem służyła najprawdopodobniej za infirmerię. Obok kaplicy, w skrzydle wschodnim była zakrystia, a dalej refektarz i sień. Wspólna sypialnia braci zakonnych zwana dormitorium zajmowała północne skrzydło zamku, a w zachodnim znajdowały się prywatne komnaty komtura. Strategiczne znaczenie twierdzy rosło wraz z nasilającym się konfliktem polsko-krzyżackim. Stojącą na granicy państwa zakonnego warownię próbował zdobyć już w 1295 roku Władysław I Łokietek (1260-1333) z wojskami litewskimi. Podczas wojny w latach 1409-1411 Zakon poniósł znaczne straty. W 1410 roku w bitwie pod Grunwaldem zginął m.in. golubski komtur Mikołaj de Roder, ale zamek nie odniósł większych szkód - prawie bez walki załoga poddała go Polakom. I pokój toruński zawarty w 1411 roku rozstrzygał, że twierdza i miasto wraca w krzyżackie ręce. W 1422 roku król Władysław II Jagiełło (1352/1362-1434) w tzw. wojnie golubskiej zdobył miasto i przystąpił do oblężenia warowni, która została ostrzelana przez artylerię. Razem z komturem zginęło wówczas pięćdziesięciu rycerzy zakonnych. Zdobyte szturmem przez wojska Jagiełły miasto i zamek, pod koniec 1422 roku zajęli Krzyżacy, przystępując do naprawy zniszczeń. Przy okazji odbudowy przebudowano nieco mury, uwzględniając zmiany techniki wojennej. W 1454 roku doszło do wybuchu powstania przeciwko Krzyżakom, kierowanego przez Związek Pruski, a w jego konsekwencji - do wojny trzynastoletniej (1454-1466) pomiędzy Polską i Zakonem. Załoga zamku golubskiego poddała się praktycznie bez walki. Kazimierz IV Jagiellończyk (1427-1492) nakazał umocnić warownię. W 1460 roku czeskie wojska najemne walczące po stronie polskiej przez dwa lata zdołały bronić się w niej przed atakiem zaciężnych wojsk krzyżackich. Atakujący zdobyli wprawdzie miasto, ale w 1462 roku Golub został odbity przez Oldřicha Červonkę (?-1465), czeskiego rotmistrza mianowanego starostą golubskim. Po podpisaniu II pokoju toruńskiego w 1466 roku ziemia chełmińska stała się częścią tzw. Prus Królewskich, a twierdza w Golubiu siedzibą polskich starostów. W 1511 roku z polecenia Zygmunta I Starego (1467-1548) rozpoczęła się przebudowa zamkowych wnętrz - jeszcze w dawnej stylistyce gotyckiej, choć zastosowane w kapitularzu stropy belkowe i polichromie we wnękach okiennych zapowiadały już nową epokę. Sto lat później król Zygmunt III Waza nadał starostwo golubskie swej siostrze - Annie Wazównie. Zmieniła ona w latach 1616-1623 zamek-klasztor w renesansowy pałac, zastępując architektoniczne elementy obronne dekoracyjnymi. Mury zwieńczono otynkowaną attyką, a w narożnikach postawiono okrągłe wieżyczki nakryte kopułkami. Na ścianach elewacji i attyk wykonano techniką sgraffitową figuralne ozdoby. Skrzydła zamku przykryto jednospadowym dachem i blachą miedzianą. Zmieniono, poza kaplicą, wielkość oraz kształt okien i drzwi. Kapitularz ozdobiono malowidłami. Pomieszczenia drugiego piętra zostały powiększone. Średniowieczna przybudówka przy wjeździe do zamku została podwyższona i przekształcona w pałacyk Anny Wazówny. Na zboczach zamku od południa powstały ogrody w stylu włoskim, gdzie królewna - interesująca się botaniką - uprawiała rośliny i krzewy. Po śmierci Anny Wazówny zamek pozostał w kobiecych rękach, ponieważ starostwo golubskie obejmowały kolejno: druga żona Zygmunta III Wazy, królowa Konstancja Habsburżanka (1558-1631), jej córka - królewna Anna Katarzyna Konstancja (1619-1651), a w 1638 roku - żona Władysława IV Wazy (1595-1648), Cecylia Renata Habsburżanka (1611-1644). Od 1645 roku zamkiem zarządzały rodziny: Szczawińskich, Lubomirskich, Grudzińskich, Denhoffów i Wesslów. Pustoszące cały kraj wojny szwedzkie w XVII wieku odcisnęły swoje piętno także na zamku, który został splądrowany. Po zakończeniu wojny północnej (1700-1721) przebudowano jego wnętrza. Stropy belkowe zostały zakryte płaskimi dekorowanymi powałami, a w kapitularzu wybudowano kominek z dekoracyjnym zwieńczeniem. Podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) w Golubiu - i najprawdopodobniej także na zamku - stacjonowali Rosjanie. Sam zamek nie ucierpiał wiele, w ruinę obróciły się natomiast mury i zabudowania przedzamcza. I rozbiór Rzeczypospolitej w 1772 roku odebrał Golub Polsce i włączył go do Prus. Zamek stał się siedzibą urzędu, w kaplicy odbywały się nabożeństwa luterańskie. Po II rozbiorze w roku 1793 Prusy zagarnęły również Dobrzyń, który po wojnie prusko-francuskiej w 1807 roku znalazł się razem z Golubiem w granicach Księstwa Warszawskiego. Francuzi wykorzystali zamek, urządzając w nim lazaret. Od 1833 roku dawna krzyżacka twierdza pełniła przejściowo funkcję więzienia. Nie odnawiany zamek powoli zamieniał się w ruinę, a w 1842 i 1867 roku huragany dokonały dalszych zniszczeń. Na początku XX wieku zajęto się wreszcie stanem zamku i znaleziono środki na naprawę szkód. Plany zniweczyła jednak I wojna światowa. W 1920 roku w zamku urządzono muzeum regionalne, a po wybuchu II wojny światowej zajęły go władze niemieckie. Po wojnie zamek został odbudowany i odrestaurowany w latach 1959-1967 oraz w trakcie kolejnych prac adaptacyjnych po roku 2006. Zamek jest odnowiony w stylu renesansowym. Obecnie mieści się tu muzeum, hotel i restauracja.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dziedziniec zamkowy jest zamknięty z czterech stron budynkami posiadającymi krużganki. Na wypadek oblężenia pośrodku dziedzińca wykopano głęboką studnię (dziś zasypaną). Jak głosi tradycja, z zamkowych piwnic można się było wydostać podziemnymi przejściami, które prowadziły do kościoła i domów w mieście. Parter zajmowały pomieszczenia gospodarcze - kuchnia, piekarnia, stajnia, warsztaty, dzięki czemu oblegany zamek mógł być niezależny od przedzamcza i dłużej stawiać opór.

 

 

Widok miasta ze wzgórza zamkowego.

 

 

 

Od 1978 roku na zamku golubskim urządzane są corocznie w lipcu międzynarodowe turnieje rycerskie.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Na jednym z poniższych zdjęć z drugiej połowy lat 80. XX wieku widoczna jest replika szwedzkiej kolubryny - rekwizyt z ekranizacji "Potopu", ustawiona na wzgórzu zamkowym.

 

 

 

 

-----

 

Radzyń Chełmiński 

Radzyń Chełmiński to niewielkie miasto na Pojezierzu Chełmińskim, położone ok. 15 km na wschód od Grudziądza przy drodze do Wąbrzeźna. W XI wieku istniał tu gród pruski , zdobyty w 1015 roku przez Bolesława I Chrobrego (967-1025). Później powstała tu osada, która w roku 1234 i ponownie w roku 1285 uzyskała lokację na prawie chełmińskim. W roku 1231 Radzyń wraz z resztą ziemi chełmińskiej dostał się pod panowanie Zakonu NMP. Rycerze krzyżaccy wybudowali tu warowny zamek Rehden i utworzyli komturstwo. W 1440 roku miasto przystąpiło do antykrzyżackiego Związku Pruskiego, a po wojnie trzynastoletniej, zakończonej II pokojem toruńskim w 1466 roku, zostało włączone do Prus Królewskich, przechodząc pod władzę polską. Po rozbiorach Rzeczypospolitej Radzyń Chełmiński znalazł się w granicach Królestwa Prus, a potem - zjednoczonych Niemiec. Do odrodzonej Polski miasto powróciło w 1920 roku, po ratyfikacji kończącego I wojnę światową traktatu wersalskiego.

-----

Na skraju miasta przy drodze do Grudziądza stoją imponujące ruiny zamku krzyżackiego, o tyle cenne, że nie zniekształcone późniejszymi przebudowami i rekonstrukcjami. Ruiny położone są na wzniesieniu na zachodnim brzegu wysychającego jeziora. Pierwotnie w tym miejscu wznosił się drewniano-ziemny gród. W roku 1234 stał się on własnością Zakonu, który go kilkakrotnie przebudowywał w związku z najazdami Prusów. Przypuszczalnie budowa zamku murowanego miała początek w pierwszych latach XIV wieku, a trwała zapewne do roku 1329. Zamek był siedzibą komtura. W roku 1410 został częściowo, zapewne na podzamczu, zniszczony przez wojsko polskie. W roku 1454 zdobyły go wojska Związku Pruskiego i przekazały Polsce. Po II pokoju toruńskim w roku 1466 zamek był siedzibą starostów królewskich. W czasie wojen szwedzkich mocno ucierpiał. W roku 1763 był już opuszczony. Od 1772 roku zamek był stopniowo rozbierany, a z pozyskanego materiału budowlanego wzniesiono wiele domów w Radzyniu. W roku 1837 przerwano rozbiórkę, a w dwa lata później rozpoczęto pierwsze prace zabezpieczające. Ruiny były poddawane dalszym zabiegom konserwatorskim w ciągu XIX i XX wieku. Zespół zamkowy składał się z zamku głównego, będącego siedzibą komtura i z dwóch przedzamczy, usytuowanych od południa i od wschodu. Przedzamcze południowe o zarysie nieregularnym otoczone było murami. Przedzamcze wschodnie miało kształt wydłużonego wieloboku. Zamek, murowany z cegły, zbudowano na regularnym planie kwadratu (52 x 52 m). W pierwszym etapie budowy powstały mury zewnętrzne i potężna, górująca nad zamkiem ośmioboczna wieża w narożu północno-zachodnim, z której pozostały jedynie fundamenty. Nie łączyła się ona ani z murami zewnętrznymi, ani też z późniejszymi budynkami mieszkalnymi. Zamek otoczony był zewnętrznym murem oraz fosą, oddzielającą go również od przedzamczy. Wjazd do zamku był ze względów obronnych utrudniony i prowadził od strony południowej przez dwa przedzamcza. W obrębie murów stanęły cztery dwukondygnacyjne skrzydła mieszkalne z gankiem straży i krużgankami, otaczające wewnętrzny dziedziniec. W skrzydle południowym był nadal przejazd bramny, a na piętrze - refektarz i kaplica. Na narożach bryły zamkowej zostały zbudowane smukłe wieżyczki czworoboczne, zwieńczone wówczas hurdycjami. Na zamku zachowały się częściowo piwnice i trzy główne sale piętra, w tym kaplica (bez sklepienia). W odległości 300 m od zamku znajduje się grodzisko pruskie z VI-XI wieku ze śladami obwałowań drewniano-ziemnych.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kościół parafialny p.w. św. Anny - gotycki, ceglany o ścianach bogato zdobionych biało tynkowanymi blendami, jednonawowy. Budowany i rozbudowywany od ok. 1310 do ok. 1600 roku. W końcu XVI wieku dobudowano od południa renesansową kaplicę grobową Dąbrowskich. Po pożarze w 1615 roku kościół został odbudowany w latach 1640-1680. Był restaurowany w końcu XIX i pod koniec XX wieku.Wewnątrz świątyni zwracają uwagę drewniane stropy pokryte polichromią - w prezbiterium z ok. 1640 roku ze sceną Wniebowzięcia NMP, przypuszczalnie dziełem Bartłomieja Strobla (1591~1647), nadwornego malarza Władysława IV Wazy (1595-1648). W nawie zwraca uwagę polichromia stropu sprzed 1680 roku. Wyposażenie wnętrza jest barokowe z czasów od końca XVII do początku XIX wieku. Wyróżnia się wysokiej klasy obraz przedstawiający Koronacje Matki Boskiej, dzieło Strobla z 1643 roku.

 

 

 

 

Pomnik przy kościele parafialnym p.w. św. Anny, poświęcony pamięci Wojciecha Kętrzyńskiego (1838-1918), historyka, wieloletniego dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie. Dał się poznać jako historyk, etnograf, polityk, publicysta i poeta. Wprowadził na grunt nauki polskiej problematykę prusko-mazurską. W pracach swoich opierał się na tysiącach wcześniej niepublikowanych źródeł. Krytycznie odnosił się do zafałszowań historyków niemieckich.

 

 

Na ulicach miasteczka.

 

 

 

 

 

-----

 

Jabłonowo Pomorskie

 

 

Jabłonowo Pomorskie to miasto położone na Pojezierzu Chełmińskim nad rzeką Lutryną, na północny wschód od Torunia. Prawa miejskie uzyskało wprawdzie dopiero w 1962 roku, ale pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1222, a więc jej historia sięga już wczesnego średniowiecza. Znalazła się ona w tzw. "dokumencie łowickim", którym książę Konrad I Mazowiecki (~1187-1247) nadał osadę biskupowi misyjnemu Chrystianowi (1180-1245). Po przejęciu tych terenów przez Krzyżaków Jabłonowo znalazło się w granicach komturstwa brodnickiego. W 1342 roku wielki mistrz krzyżacki Dietrich von Altenburg (?-1341) nadał dobra jabłonowskie rycerzowi Rudigerowi von Lugendorf. Wieś stanowiła potem przez długi okres czasu dobra rycerskie, a w XVI wieku przeszła w ręce rodu Wichulskich, którzy przyjęli nazwisko Jabłonowscy. Jabłonowo zaczęło się szybciej rozwijać po wybudowaniu w 1886 roku linii i węzła kolejowego na szlaku Poznań-Skandawa i Działdowo-Chojnice. Przejeżdżając przez miasteczko warto zrobić przystanek, by obejrzeć neogotycki kościół parafialny p.w. św. Wojciecha oraz położony w pobliżu XIX wieczny zespół parkowo-pałacowy.

 

-----

 

Kościół parafialny p.w. św. Wojciecha to neogotycki kościół katolicki z lat 1860-1866. Legenda głosi, że kiedy przewożono do Gniezna zwłoki św. Wojciecha z Prus, gdzie poniósł śmierć męczeńską, w Jabłonowie uczyniono postój w miejscu wzniesionego później kościoła. Parafia na terenie Jabłonowa Pomorskiego istnieje co najmniej od schyłku XIII wieku. Z 1445 roku pochodzi pierwsza udokumentowana informacja źródłowa o istniejącej już parafii. Pierwszy drewniany kościół spłonął w 1661 roku. Kolejna, również drewniana światynia, wzniesiona w ostatnich dziesięcioleciach XVII wieku, spłonęła w 1785 roku. Od 1641 roku. wieś była własnością grudziądzkiego konwentu jezuitów, którzy przy kościele prowadzili stację misyjną. W 1757 roku, decyzją biskupa chełmińskiego Wojciecha Stanisława Leskiego (1702-1758) parafia została inkorporowana do konwentu jezuitów i zakon przejął prawa patronatu nad kościołem. W 1773 roku, po kasacie zakonu jezuitów, parafia została przejęta przez księży diecezjalnych. Kolejny drewniany kościół, został wzniesiony w 1816 roku. Pod koniec lat 50. XIX wieku został on rozebrany z polecenia Stefana Narzymskiego (1797-1868), który razem z małżonką - Otolią z Karwatów (1810-1867) - ufundował nowy, murowany obiekt, który miał być dopełnieniem kompleksu parku i pałacu na wzgórzu jabłonowskim. Budynek światyni został zaprojektowany przez Friedricha Augusta Stülera (1800-1865), być może na wzór kościoła p.w. św. Maurycego we francuskim Angers lub kościoła p.w. św. Mikołaja w Hamburgu, które wykazują doń istotne podobieństwa zewnętrzne. Obiekt miał na wzór gotyku zachodnioeuropejskiego wywoływać maksymalne wrażenie lekkości i strzelistości dzięki wieży w formie iglicy oraz wąskim oknom. W podobnym charakterze utrzymane jest neogotyckie wnętrze z kryptą i sarkofagiem małżonków Narzymskich. Oprócz typowo neogotyckich ołtarzy bocznych kościół mieści rzeźby ewangelistów oraz starsze, barokowe obrazy Matki Boskiej oraz św. Franciszka Ksawerego.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zespół pałacowo-parkowy na Wzgórzu bł. Matki Marii Karłowskiej. Obecnie mieści się tu klasztor Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej. Jest to dawna rezydencja rodziny Narzymskich. W XVIII wieku teren wzgórza zamkowego znajdował się w rękach rodziny Sumińskich, która otrzymała obiekt z nadania Fryderyka II Hohenzollerna (1712-1786), ale nie była w stanie go utrzymać. Kolejnymi właścicielami majątku byli Karwatowie. Otolia Karwat w 1835 roku poślubiła bogatego właściciela ziemskiego i powstańca listopadowego Stefana Narzymskiego, który wybudował pałac. Obiekt jest wspólnym dziełem projektanta - Augusta Fryderyka Stülera, ucznia Karola Fryderyka Schinkla (1781-1841), oraz dozorującego budowę Karola Lorenza. Przez wiele lat uważano, iż na projekt pałacu wpływ miał słynny zamek Miramare w Trieście, wzniesiony w latach 1856-1860 dla arcyksięcia Ferdynanda Maksymiliana Habsburga (1832-1867), późniejszego cesarza Meksyku. Dokładniejsze badania wykazały jednak, iż to obiekt jabłonowski jest minimalnie starszy. W latach 1918 - 1920 pałac przejęła jednostka Grenzschutzu. W latach międzywojennych, jego właściciele nie mogąc utrzymać majątku sprzedali go w 1931 roku Państwowemu Bankowi Rolnemu. W roku następnym majątek został rozparcelowany, a pałac przekazany siostrom pasterkom. Dokonały one szeregu napraw oraz dobudowały kaplicę wg projektu Teofila Zielińskiego w stylu neogotyckim. W kaplicy tej pochowana była, do czasu beatyfikacji, założycielka zgromadzenia, bł. matka Maria Karłowska (1865-1935). 7 października 1939 roku pałac został przejęty przez Niemców, a zakonnice zostały przesiedlone do Dębowej Łąki. W 1943 roku Niemcy porzucili pałac, który stał niezagospodarowany do końca działań wojennych. W 1945 roku czasowo mieścił kolejne więzienie przejściowe - tym razem zorganizowane przez NKWD. Pałac zbudowany jest na nieregularnym planie, z wieżami i basztami różniej wysokości. Stüler w projekcie uwzględnił również szereg elementów nawiązujących do innych stylów chętniej przywoływanych w XIX wieku, głównie renesansu włoskiego (w tym stylu utrzymana została najwyższa wieża pałacowa oraz fryzy arkadowe i okna w całym obiekcie). Architekt wykorzystał również typowo gotycki model budowy ścian, w którym każda kolejna kondygnacja stwarza wrażenie lżejszej niż niższe poprzez większą ilość otworów okiennych oraz pseudośredniowieczne motywy zdobnicze jak sterczyny, krenelaże oraz "romańskie" półkolumny. Rezydencja jabłonowska nie miała cech obronnych, tylko niektóre jej zewnętrzne cechy, jak baszty oraz kurtynowy mur - zgodnie z romantycznym gotycyzmem - sugerują naśladowanie obronnego zamku. Obiekt naśladował w stylu neogotyk angielski. Oryginalnym konceptem było również nadanie pałacowi cech kalendarza - jedna wieża symbolizowała rok, 52 pomieszczenia - tygodnie, zaś 365 okien - liczbę dni w roku. Wnętrza wystylizowano na klasycyzm, zadbano o freski, żyrandole i sztukaterie, czyniąc cały obiekt jedną z najpiękniejszych rezydencji w tej części Prus. Całość była gotowa w początku lat 60. XIX wieku. Wg rodzinnej tradycji, Stefan Narzymski przy budowie pałacu miał też na względzie cele patriotyczne. Podobno po upadku powstania listopadowego część jego uczestników nadal planowała wzniecenie walki we wszystkich trzech zaborach i w ramach przygotowań do walki zamierzała wybudować szereg punktów, w których można by było organizować magazyny broni oraz miejsca oporu. Ponoć właśnie dlatego Stefan Narzymski w architekturze pałacu polecił wybudować na wyższych kondygnacjach niewielkie okienka-strzelnice na wzór gotyckich, całą budowlę umiejscowił na wzgórzu, a także rozkazał wykonanie tajnych przejść z najwyższej wieży poprzez piwnice do kościoła p.w. św. Wojciecha. Przejścia takie faktycznie zostały znalezione w pałacu, jednak nie figurowały na żadnym z jego oficjalnych planów. Wnętrza wyróżnia szerokie zastosowanie marmuru, z którego wykonane są schody, kolumny w sali reprezentacyjnej oraz płaskorzeźby z herbami Narzymskich. Zastosowano również ażurowe konstrukcje z żeliwa. Zniszczenia, jakie poniósł pałac w czasie obu wojen światowych sprawiły, że jego wyposażenie w większości nie przetrwało do naszych czasów. Wyjątkiem są ozdobne dwuskrzydłowe drzwi w kilku pomieszczeniach oraz parkiety z kolorowych tafli w sali reprezentacyjnej i jednym z salonów.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Na ulicach miasteczka.

 

 

 

 

-----

 

Brodnica

 

 

Brodnica - stolica Pojezierza Brodnickiego, liczącego ponad 100 jezior - leży nad Drwęcą, na granicy historycznych regionów: ziemi chełmińskiej, Prus i Mazowsza. Nazwę swą (zarówno polską jak i niemiecką - Strasburg) zawdzięcza właśnie granicznemu położeniu i przejściu przez rzekę. Lokalizacja taka sprawiła, iż przez stulecia miasto było ważnym ośrodkiem handlowym, pośredniczyło w handlu między krajami Europy Zachodniej i Wschodniej.

Najstarszą częścią Brodnicy jest leżące na lewym brzegu Drwęcy Michałowo, gdzie już od XII wieku istniała komora celna i kasztelania należąca do książąt mazowieckich i kujawskich. Po sprowadzeniu przez księcia Konrada I Mazowieckiego (~1187-1247) w 1226 roku Krzyżaków do ziemi chełmińskiej, nowi gospodarze utworzyli opozycyjny do Michałowa ośrodek administracyjno-gospodarczy. Akt lokacyjny i prawa miejskie Brodnica otrzymała przed rokiem 1298. Ziemię michałowską Zakon Krzyżacki przejął w zastaw w 1303 roku, a następnie nabył na własność w 1317 roku za długi od księcia kujawskiego Leszka Ziemomysłowica (~1275~1340). XIV wiek stanowił okres gospodarczego rozkwitu Brodnicy. W latach 1305-1339 wybudowano warowny zamek, miasto otoczono potężnymi murami, wzniesiono kościół farny, ratusz i obronne bramy wjazdowe, nastąpił rozwój rzemiosła i handlu. Do początków XV wieku Brodnica stanowiła jeden z ważniejszych ośrodków gospodarczo-militarnych państwa krzyżackiego. W burzliwym okresie wojen polsko-krzyżackich w pierwszej połowie XV wieku Brodnica i ziemia michałowska kilkakrotnie przechodziły pod panowanie polskie. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego. Pierwszym polskim kasztelanem Brodnicy w latach 1454-1456 został jeden z głównych twórców Związku - rycerz Jan z Wichulca.

 

Do Królestwa Polskiego Brodnica przyłączona została definitywnie w 1466 roku, po II pokoju toruńskim. Jako miasto królewskie stała się siedzibą starostów. Od początku XVII wieku starostwo brodnickie nadawane było członkom rodziny królewskiej. Starościnami brodnickimi były: Anna Wazówna (1568-1625) - siostra Zygmunta III Wazy (1566-1632) oraz jego żona Konstancja Habsburżanka (1558-1631) i córka Anna Katarzyna Konstancja (1619-1651), żona Władysława IV (1595-1648) Cecylia Renata Habsburżanka (1611-1644) oraz jego doradca i kanclerz wielki koronny Jerzy Ossoliński (1595-1650), żona Jana III Sobieskiego (1629-1696) Maria Kazimiera de La Grange d' Arquien (1641-1716), hetman polny koronny Marcin Kalinowski (~1605-1652) oraz marszałek wielki koronny Franciszek Baliński (1683-1766).

 

Okres rozkwitu miasta związany jest z osobą Anny Wazówny, która objęła brodnickie starostwo w 1605 roku i mieszkała tu do śmierci w roku 1625. Była osobą inteligentną i wykształconą. Stworzyła w Brodnicy silny ośrodek intelektualny, szczycący się tolerancją religijną. Na brodnickim dworze gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką. Anna Wazówna, królewna szwedzka, wnuczka Zygmunta I Starego (1467-1548) i Bony Sforzy d'Aragona (1494-1557) z energią przystąpiła do przebudowy pałacu wzniesionego przez Rafała Działyńskiego (1510-1572) w 1564 roku, czyniąc zeń nowoczesną siedzibę. Okres po śmierci Anny Wazówny to dla Brodnicy wyjątkowo niepomyślne czasy. Wojny oraz konflikty religijne, zarazy i pożary nawiedzające miasto przyniosły wiele zniszczeń. W wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej, Brodnica dostała się pod panowanie pruskie, które trwało 148 lat (okres niewoli przerwała na krótko przynależność miasta w latach 1806-1815 do Księstwa Warszawskiego). Była wówczas miastem leżącym na granicy z zaborem rosyjskim. To na błoniach pod Brodnicą zakończyło się powstanie listopadowe. We wrześniu 1831 roku przez granicę z Prusami przeszły tu główne siły powstańcze wraz z korpusem gen. Macieja Rybińskiego (1784-1874), liczące 20 tysięcy żołnierzy. Wiek XIX przyniósł miastu ożywienie gospodarcze. Powstały zalążki przemysłu, rozwijało się rzemiosło. Linie kolejowe połączyły Brodnicę z innymi miastami, a na początku XX wieku wybudowano kanalizację, wodociągi i elektrownię miejską. Niepodległość Brodnica odzyskała 18 stycznia 1920 roku. Wyzwolona została przez wojska gen. Józefa Hallera (1873-1960). Wkrótce po wybuchu II wojny światowej miasto zostało wcielone do III Rzeszy. Ofiarą prześladowań okupanta stała się przede wszystkim miejscowa inteligencja, rozpoczęły się masowe aresztowania, egzekucje, wywózki do obozów koncentracyjnych. Po wojnie wybudowano nowe osiedla mieszkaniowe, stworzono wiele miejsc pracy, wzrosła liczba mieszkańców. Współczesna Brodnica, to nie tylko liczne zabytki i urokliwe zakątki, to również miasto o ambicjach gospodarczych, które w 1998 roku obchodziło swój jubileusz 700-lecia istnienia i nadania praw miejskich.

 

-----

 

Na ulicach miasta.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mury miejskie wybudowane około 1310-1330 roku i zachowane jedynie w niewielkich fragmentach.

 

 

 

Brama Chełmińska. Jest to jedna z najokazalszych i najlepiej zachowanych w Polsce bram z czasów krzyżackich. Początek budowy Bramy Chełmińskiej datuje się na pierwszą połowę XIV wieku. Wzniesiono ja zapewne przy okazji budowy murów miejskich w latach 1310-1340. Około roku 1370 dobudowano kolejną już trzecią jej kondygnację (w wersji pierwotnej była dwukondygnacyjna). Od 1973 roku mieszczą się w niej wystawy muzealne oraz jest siedzibą galerii sztuki współczesnej - galeria "Brama". Brama Chełmińska zbudowana jest na planie kwadratu, ze szczytami schodkowymi, sterczynami i półkoliście zamkniętymi tynkowanymi blendami. Brama posiada stropy drewniane, dach siodłowy z dachówką oraz zachowany fragment szyi bramnej. W XIX wieku służyła jako więzienie miejskie, później w jej przejeździe znajdowała się waga miejska. W 1898 roku została odnowiona z częściową rekonstrukcją szczytów.

 

 

 

 

 

 

 

Kościół farny p.w. św. Katarzyny. Parafia została założona w końcu XIII wieku przez Zakon Krzyżacki. Prawdopodobnie wydzielono ją z wcześniej istniejącej parafii w Świeciu nad Drwęcą, gdzie istniał gród należący do biskupstwa płockiego. Za fundatora kościoła uważa się zakon krzyżacki albo plebana Mikołaja Wolwelina z Sandomierza. Badacze nie są w tej kwestii jednomyślni. Datę budowy określa się na lata 1310-1370. Wcześniej w tym miejscu istniał drewniany kościół, który został zniszczony podczas najazdu Litwinów w 1298 roku. Budowa prezbiterium została ukończona w 1320 roku. Około 1370 roku zakończono budowę korpusu nawowego i zasklepiono wnętrze. Patronat nad kościołem należał do Zakonu Krzyżackiego, który przedstawiał kandydaturę plebana. W XV wieku przy parafii istniała szkoła o dobrym poziomie nauczania. W latach 1554-1598 oraz w czasach wojen szwedzkich w latach 1628-1629 i 1655-1660 kościół farny należał luteranów. Został ponownie konsekrowany w 1660 roku. Duże zniszczenie świątyni nastąpiło podczas huraganu w 1848 roku.Wnętrze kościoła ma wystrój barokowy. Przy filarach umieszczono drewniane figury 12 apostołów. W kościele znajduje się poza tym kilka gotyckich rzeźb (głowa św. Jana Chrzciciela na misie, grupy Ukrzyżowania).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kościół p.w. Matki Boskiej Królowej Polski - dawny kościół ewangelicki. Pochodzi z I połowy XIX wieku. Zbudowany został według projektu architekta Stanisława Habanowskiego w stylu późnoklasycystycznym.

 

 

 

Duży Rynek w centrum miasta i stojące przy nim kamieniczki. Z prawej strony pierwszego zdjęcia widoczna jest wieża kościoła farnego p.w. św. Katarzyny, z lewej - wieża dawnego ratusza. Brodnicki ratusz został wybudowany w końcu XIV wieku. W roku 1631 został zniszczony wskutek pożaru. Później został otoczony budynkami i ostatecznie zburzony w 1868 roku. Do dnia dzisiejszego zachował się fragment ośmiobocznej wieży widocznej na zdjęciu.

 

 

 

 

 

 

 

 

Przepływająca przez miasto Drwęca.

 

 

 

 

 

Wieża Mazurska - zabytek z czasów krzyżackich. Początek jej budowy datuje się na pierwszą połowę XIV wieku. Wzniesiono ją zapewne przy okazji budowy murów miejskich w latach 1310-1340. Pierwotnie stanowiła część składową Bramy Mazurskiej, obecnie już nieistniejącej. Około roku 1370 dokonano nadbudowy aby poprawić jej warunki obronne. Wieża liczy 30 m wysokości, została wzniesiona z cegły. W dolnych partiach jest czworoboczna, na wysokości pierwszego piętra przechodzi w ośmiobok. Przez mieszkańców Brodnicy zwana jest Wieżą Bocianią, z powodu usytuowanego dawniej na jej szczycie bocianiego gniazda. W latach 1964-1965 jej wnętrze zaadaptowano na Hotel Turystyczny "Pod bocianem". Obecnie mieści się w niej punkt informacji turystycznej oraz siedziba Miejskiego Oddziału PTTK.

 

 

 

XVII-wieczny spichlerz przy ul. Św. Jakuba. Z tyłu widoczna jest wieża zamku krzyżackiego.

 

 

 

 

Pomnik postawiony w 1998 roku w 700-lecie uzyskania praw miejskich przez Brodnicę i upamiętniający mieszkańców, którzy oddali życie w walce o niepodległą Polskę.

 

 

Pomnik upamiętniający Aleksandra Sołżenicyna w Parku Jana Pawła II. W "archipelagu Gułag" Sołżenicyn wspominał swój pobyt w Brodnicy i okolicach w 1945 roku i swoje aresztowanie przez NKWD.

 

 

Wieża zamku krzyżackiego. Murowany zamek powstał w pierwszej połowie XIV wieku, wg niektórych historyków - w latach 1312-1330, wg innych - w latach 1305-1317. Na pewno w 1337 roku zamek był ukończony, ponieważ pomiędzy 1335 i 1337 rokiem utworzono w Brodnicy komturię krzyżacką. W kronikach odnotowany jest zapis dotyczący przyjazdu do Brodnicy wielkiego mistrza Wernera von Orselna (~1280-1330) na uroczystości konsekracji ołtarza w kaplicy zamkowej, więc zamek musiał być w budowie jeszcze przed 1330 rokiem. W 1415 roku fortyfikacja została przystosowana do walk z użyciem broni palnej. Prace były prowadzone pod kierunkiem Mikołaja Fellensteina - jednego z bardziej uznanych budowniczych zamków tamtego czasu w państwie krzyżackim. Zamek zbudowany został na planie kwadratu. Cztery skrzydła zamku otaczały wewnętrzny dziedziniec. Wysoka, 50-metrowa wieża posiadała wejście na wysokości drugiej kondygnacji. W narożach zamku umieszczono wieżyczki wysunięte poza linię murów zamkowych. Piwnice zamkowe pełniły rolę pomieszczeń gospodarczych. Obok wieży głównej umieszczona była brama, do której podjeżdżało się przez most zwodzony. W skład całego kompleksu obronnego wchodziło także ufortyfikowane przedzamcze. Położone było pomiędzy miastem i zamkiem. Miało kształt litery "L", mieściły się w nim stajnie, kuźnie, młyn, browar, spichlerze i mieszkania załogi zamku. Całość chroniona była systemem fos, który pozwalał na szybkie piętrzenie wody i zatopienie okolicy wraz z częścią miasta. W poziomie przyziemia umieszczone były pomieszczenia o funkcji reprezentacyjnej: kaplica, refektarz, infirmeria, kapitularz, izba komtura i inne. Wejścia do nich prowadziły z krużganka, okalającego dziedziniec. Druga kondygnacja mieściła w sobie: od strony dziedzińca magazyny i spichlerz, strona zewnętrzna to ganek obronny umieszczony wewnątrz murów zamkowych. Pierwszym komturem w Brodnicy był Fryderyk von Spangenberg. Po bitwie pod Grunwaldem zamek i miasto poddały się wojskom polskim, jednak w 1411 roku wróciły pod władzę zakonu. Komturowie sprawowali władzę na zamku w Brodnicy do 1454 roku, czyli do zajęcia miasta i zamku przez oddziały Związku Pruskiego. W 1456 roku bulla papieska nakazywała zwrot ziem pod władzę krzyżacką. Podzamcze zostało zajęte przez czeskie wojska zaciężne w służbie Zakonu, zaś załoga polska na zamku poddała się dopiero w 1462 roku. Ziemie wróciły pod panowanie polskie po II pokoju toruńskim w 1466 roku Załoga czeska, pod wodzą Bernarda Szumborskiego (?-1470) opuściła zamek dopiero w 1479 roku. Pierwszym starostą królewskim w Brodnicy został Wincenty ze Skępego. W 1785 roku Prusacy nakazali rozbiórkę zamku i murów obronnych miasta. Dewastacja została wstrzymana przez króla Fryderyka Wilhelma IV (1795-1861) w 1842 roku. Z zamku pozostała wieża i fundamenty oraz piwnice odkopane w 1940 roku.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W Parku Anny Wazówny w pobliżu zamku krzyżackiego.

 

 

 

Pomnik Anny Wazówny przed pałacem, noszącym jej imię. Pałac został wzniesiony przed 1564 rokiem z inicjatywy Rafała Działyńskiego - starosty brodnickiego. Bazą dla nowego budynku była wcześniejsza budowla gotycka wzniesiona za czasów rządów Zakonu Krzyżackiego. Głównym powodem do budowy rezydencji był pożar zamku krzyżackiego w 1550 roku, odwiecznej siedziby najwyższej władzy w Brodnicy. Przy budowie pałacu wykorzystano fragmenty murów i zabudowań przedzamcza spalonego zamku. Jednym z najsławniejszych mieszkańców pałacu była księżniczka Anna Wazówna, siostra króla polskiego Zygmunta III Wazy. Objęła ona brodnickie starostwo w 1605 roku i mieszkała tu do śmierci w 1625 roku. Głównym powodem opuszczenia przez Annę dworu królewskiego w Krakowie było jej protestanckie wyznanie. Anna Wazówna była osobą inteligentną i gruntownie wykształconą. Stworzyła w Brodnicy silny ośrodek intelektualny szczycący się tolerancją religijną. Na brodnickim dworze gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką. Królewna prowadziła bogatą korespondencję z uczonymi. Interesowała ją tematyka religijna i botanika. Profesor Akademii Krakowskiej Szymon Syreniusz (~1540-1611) zadedykował jej pierwszy polski zielnik wydany w 1613 roku. Anna Wazówna z energią przystąpiła do przebudowy pałacu, czyniąc z niego nowoczesną siedzibę na wzór pałaców skandynawskich. Oprócz szwedzkiej księżniczki pałac starostów brodnickich miedzy innymi należał i był rezydencją takich ówczesnych osobistości jak: Kanstancja Habsburżanka - królowa Polski i Szwecji, wielka księżna Litwy, Anna Katarzyna Konstancja Waza - królewna polska, córka króla Zygmunta III Wazy, Cecylia Renata Habsburżanka - królowa Polski, żona króla Władysława IV Wazy, Maria Kazimiera d’Arquien, "Marysieńka" - królowa Polski, żona króla Jana III Sobieskiego. Zamieszkiwał tu także Franciszek Bieliński - marszałek wielki koronny, od urzędu jaki piastował pamiątką jest nazwa najsłynniejszej polskiej ulicy znajdującej się w Warszawie - Marszałkowskiej, czy Andrzej Hieronim Zamoyski (1716-1792) - kanclerz wielki koronny oraz wielu innych. Być może to właśnie w nim zatrzymał się Napoleon I Bonaparte (1769-1821) - cesarz Francuzów, który w początkach 1807 roku przez dwa dni przebywał w Brodnicy. Budowla nie uniknęła pożaru w 1945 roku, za co winę ponoszą żołnierze Armii Czerwonej. Odbudowano ją w latach 1960-1970. Jest siedzibą Muzeum Regionalnego w Brodnicy, Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Ignacego Łyskowskiego oraz USC.

 

 

Barokowy kościół i klasztor poreformacki NMP z XVIII wieku. Zabudowania klasztorneobecnie należą do franciszkanów.

 

 

 

 

 

 

Budynek sądów.

 

 

W okolicach Brodnicy.

 

 

 

 

 

 

 

 

-----

Dziękuję za uwagę.

_Huragan_
Obrazek użytkownika _Huragan_
Offline
Ostatnio: 1 tydzień 2 dni temu
Rejestracja: 13 cze 2015

Nie doczytalem jeszcze do konca twojej realcji,ale turniej rycerski to super sprawa.Widzialem kiedys takie pokazy na zywo i robi to naprawde wrazenie.

Ciekawe tez to zdjecie tutaj.Z jednej strony pieknie,ze sie tak pamieta o ofiarach wojny,ale z drugiej to jednak smutny widok

https://marzycielskapoczta.pl/

Napisz pocztowke ze swoich podrozy do chorych dzieci

papuas
Obrazek użytkownika papuas
Online
Ostatnio: 1 godzina 11 minut temu
Rejestracja: 22 maj 2021

Pięknie opisany region i chociaż wększość miejsc odwiedziłem (przy okazji wyjazdów z dziećmi nad morze, lata temu), to jednak niektóre mniejsze zobaczyłem dopiero teraz. Dzięki.

W odróżnieniu od Huragana turniej rycerski w Golubiu kojarzy mi się negatywnie - będąc przejazdem, nie można było zwiedzać zamku, a i samo zbliżenie było utrudnione.  Biggrin

papuas

achernar51swiat
Obrazek użytkownika achernar51swiat
Offline
Ostatnio: 1 dzień 23 godziny temu
Rejestracja: 01 cze 2020

papuas :

Pięknie opisany region i chociaż wększość miejsc odwiedziłem (przy okazji wyjazdów z dziećmi nad morze, lata temu), to jednak niektóre mniejsze zobaczyłem dopiero teraz. Dzięki.

W odróżnieniu od Huragana turniej rycerski w Golubiu kojarzy mi się negatywnie - będąc przejazdem, nie można było zwiedzać zamku, a i samo zbliżenie było utrudnione.  Biggrin

No niestety, podczas turniejów zwiedzanie zamku nie jest możliwe. A na czym polegała trudność w zbliżeniu się do pola turniejowego? Przyznam się, że byłem na tych turniejach kilkakrotnie i zawsze można było podejść dość blisko... Pozdrawiam. Biggrin

papuas
Obrazek użytkownika papuas
Online
Ostatnio: 1 godzina 11 minut temu
Rejestracja: 22 maj 2021

Biggrin  Było to w czasach, gdzie nikt o internecie nawet nie słyszał; a trudności?? Po pierwsze z dojazdem i zaparkowaniem, po wtóre z obejrzeniem zamku nawet zewnątrz z różnych stron, bo wszystko było zorganizowane pod kątem oglądania turnieju. Oglądanie popisów rycerzy nie wchodziło w rachubę, bo zaczynały się "za jakiś czas", a ja miałem w planach ok. 1,5 godz przeznaczone na zwiedzanie zamku.

A za szczegółową relację jeszcze raz dzięki.

papuas

achernar51swiat
Obrazek użytkownika achernar51swiat
Offline
Ostatnio: 1 dzień 23 godziny temu
Rejestracja: 01 cze 2020

papuas :

Biggrin  Było to w czasach, gdzie nikt o internecie nawet nie słyszał; a trudności?? Po pierwsze z dojazdem i zaparkowaniem, po wtóre z obejrzeniem zamku nawet zewnątrz z różnych stron, bo wszystko było zorganizowane pod kątem oglądania turnieju. Oglądanie popisów rycerzy nie wchodziło w rachubę, bo zaczynały się "za jakiś czas", a ja miałem w planach ok. 1,5 godz przeznaczone na zwiedzanie zamku.

A za szczegółową relację jeszcze raz dzięki.

Dzięki za wyjaśnienie. Teraz wszystko jasne... Pozdrawiam. Biggrin

Wyszukaj w trip4cheap